Ngày 04/10/2021, đường dây nóng giữa Bắc Triều Tiên và Hàn Quốc đã được nối lại sau một loạt vụ thử tên lửa của Bình Nhưỡng trong tháng Chín. Bắc Triều Tiên gần đây tuyên bố cởi mở đối thoại với Hàn Quốc, nhưng đồng thời lại từ chối đề nghị « nói chuyện » với Hoa Kỳ. Chế độ Bình Nhưỡng đang tính gì ? Làm thế nào giải thích những sự kiện đó ? Bắc Triều Tiên có những chiến lược gì trên trường quốc tế ? Bốn chiếc tên lửa và một đường dây nóng Giới quan sát đều có chung một nhận định : Việc giới chức quân sự hai miền Nam – Bắc giờ có thể nói chuyện lại với nhau mỗi sáng và tối, là một tin tốt lành. Kể từ giờ Bình Nhưỡng chấp nhận nhấc điện thoại khi quân đội Hàn Quốc ở phía bên kia đường ranh khu phi quân sự gọi điện cho các đồng nhiệm phía Bắc. Đối với nhà nghiên cứu về Đông Bắc Á, Antoine Bondaz, Quỹ Nghiên Cứu Chiến Lược (FRS), cử chỉ này mang một ý nghĩa biểu tượng mạnh bởi vì Bắc Triều Tiên đang gởi đi thông điệp là nước này sẵn sàng nối lại đối thoại với Hàn Quốc. « Có hai điểm đáng chú ý : Thứ nhất, đó là vẫn còn có một kênh liên lạc cho các cơ quan tình báo giữa hai miền Nam – Bắc. Thứ hai, vấn đề thật sự được đặt ra không còn phải chờ xem Bắc Triều Tiên có nhấc điện thoại hay không, Bình Nhưỡng sẽ thực hiện điều này hai lần trong ngày buổi sáng và chiều tối, mà là biết được nội dung mà Bắc Triều Tiên cần thảo luận với Hàn Quốc. » (France Culture) Cử chỉ này được Bình Nhưỡng đưa ra sau một tháng Chín đầy căng thẳng. Bắc Triều Tiên liên tiếp thông báo thử nghiệm thành công bốn loại tên lửa : Một tên lửa đạn đạo bắn đi từ một tầu lửa. Một tên lửa hành trình có khả năng bay ở độ cao thấp để đánh lừa ra-đa đối phương. Rồi một quả tên lửa phòng không mới. Và gần đây nhất là một tên lửa siêu thanh có khả năng bay xuyên hành tinh ở Mach 5 (tức khoảng 6.100km/giờ). Với thành công sau cùng này, chế độ Kim Jong Un khẳng định gia nhập được câu lạc bộ các cường quốc rất khép kín, có khả năng thử nghiệm những loại tên lửa mới bay ở Mach 5 (một km/giây). Một cựu chuyên gia quân sự ở Seoul trả lời báo Le Figaro lưu  ý : « Thử nghiệm là một chuyện nhưng việc triển khai trên quy mô lớn các loại vũ khí mới còn là một chuyện khác. Bắc Triều Tiên đang phô trương ». Hiện tại giới chuyên gia chưa thể kiểm chứng tính xác thực của thông tin trên từ bên ngoài. Nhưng theo giải thích của nhà báo Dorian Malovic, trưởng ban châu Á nhật báo Công giáo La Croix, chuyên gia về Bắc Triều Tiên, thì mối bận tâm của giới quan sát tập trung vào một điểm khác. « Điều đáng chú ý cho các nhà quan sát là không phải muốn biết chiếc tên lửa này có thể bay với tốc độ trên 4.000km/giờ hay không mà là muốn tìm hiểu xem chúng được đổ đầy nhiên liệu như thế nào. Đó là nhiên liệu lỏng theo truyền thống ? Hay là Bắc Triều Tiên đã làm chủ được công nghệ nhiên liệu rắn, dễ vận chuyển hơn, có nghĩa là chiếc tên lửa này có thể vận chuyển khắp nơi, do vậy khó định vị hơn ? » Có thể nói, Bắc Triều Tiên giờ mỗi lúc một hoàn thiện hơn trong kỹ thuật dẫn hướng, xác định mục tiêu và sử dụng nhiên liệu cho các loại tên lửa bất kể đó là tên lửa hành trình, đạn đạo hay là siêu thanh. Để rồi từ đó đi đến một mục tiêu tối hậu là một ngày nào đó sẽ cho thử nghiệm tên lửa liên lục địa bắn đi từ tầu ngầm. Theo quan sát của chuyên gia Antoine Bondaz, đây thật sự là một mối đe dọa lớn cho chiến lược phòng thủ của Hàn Quốc trong dài hạn. Cho dù từ tháng 9/2017, Bắc Triều Tiên tuy không tiến hành một vụ thử hạt nhân hay tên lửa tầm xa nào, nhưng sự việc cho thấy quốc gia khép kín này vẫn theo đuổi một chương trình hạt nhân và đạn đạo nhằm tăng cường năng lực quân sự.  « Điều đáng lo ở đây là không những Bắc Triều Tiên tiếp tục sản xuất các vật liệu phân hạch và tập hợp những nguyên liệu này để sản xuất vũ khí, mà nước này còn theo đuổi chương trình đạn đạo tầm ngắn, và nhất là một chương trình tên lửa tầm ngắn cực kỳ năng động, đặt ra một thách thức thật sự cho chính sách phòng thủ của Hàn Quốc trong dài hạn. Bởi vì, Bắc Triều Tiên phát triển những loại tên lửa có độ chính xác cao hơn trước rất nhiều. Những loại tên lửa có một quỹ đạo rất đặc biệt, nhất là đường quỹ đạo lõm khiến hệ thống phòng thủ khó thể bắn chặn. Đây quả thật là một đe dọa thêm cho các căn cứ quân sự của Mỹ và Hàn Quốc. » Trường đoạn « Yêu, không Yêu » Dù vậy, nhiều nhà quan sát cũng cho rằng Bắc Triều Tiên đang « khua chiêng gõ trống ». Bằng chứng cụ thể là chế độ Bình Nhưỡng chưa vượt qua lằn ranh đỏ, thử nghiệm tên lửa đạn đạo có khả năng đi tới lãnh thổ Hoa Kỳ. Hiện tại, Bắc Triều Tiên tiến hành kiểu « chiến lược », một mặt, tăng cường năng lực quân sự, tạo thế mạnh trong các cuộc đàm phán. Mặt khác, tuy hé mở cánh cửa đối thoại với Hàn Quốc, nhưng lại từ chối đối thoại với Hoa Kỳ. Trên đài RFI, nhà báo Dorian Malovic nhắc lại rằng trường đoạn « Yêu, Không Yêu » là màn kịch muôn thuở của Bắc Triều Tiên dành cho người anh em phía Nam. « Tất cả những điều đó đều nằm trong chiến lược được Bình Nhưỡng điều khiển rất tài tình bởi vì Bắc Triều Tiên biết cách sử dụng « đồng minh » Hàn Quốc – tôi nói là đồng minh khi Bình Nhưỡng thấy cần thiết. Bắc Triều Tiên hiểu rằng vào lúc này tổng thống Hàn Quốc cần có các kết quả trong chính sách đối ngoại với phía Bắc. Bởi vì tháng 3/2022, Hàn Quốc tổ chức bầu tổng thống mới, trong khi chính sách xích lại gần với Bắc Triều Tiên chưa cho kết quả rõ ràng, và người dân Hàn Quốc cũng không mấy gì hài lòng trên phương diện kinh tế. » Kể từ sau thất bại thượng đỉnh Hà Nội năm 2019, hồ sơ hạt nhân Bắc Triều Tiên hầu như rơi vào bế tắc. Những nỗ lực « chìa bàn tay thân thiện » từ tổng thống Moon Jae In, khi kêu gọi đưa ra một tuyên bố chung chấm dứt chiến tranh, dù chỉ là một tuyên bố mang tính chính trị, đều không được hưởng ứng. Seoul muốn đi đến một chế độ hòa bình để rồi từ đó khởi động các cuộc đàm phán và như vậy bốn nước Trung Quốc, Hoa Kỳ, Hàn Quốc và Bắc Triều Tiên có thể đi đến một hiệp định hòa bình cho bán đảo Triều Tiên, về mặt kỹ thuật vẫn trong tình trạng chiến tranh từ gần 60 năm qua. Vậy lần này Bình Nhưỡng muốn gì khi lại chơi trò « vừa đấm, vừa xoa » với Seoul ? Trưởng ban châu Á tờ La Croix phân tích tiếp : « Bắc Triều Tiên hiểu rõ là với người anh em phía Nam, họ có thể duy trì những đề nghị "đường mật". Bắc Triều Tiên biết là Hàn Quốc sẽ luôn đáp trả, chỉ cần một cử chỉ chìa tay là Hàn Quốc sẽ bắt lấy ngay, đến mức Seoul muốn xích lại gần hơn, muốn có những tiến bộ nhiều hơn, có những trao đổi mậu dịch cho dù cả hai phía đều khẳng định muốn có hiệp định hòa bình . (…) Việc Bắc Triều Tiên sử dụng Hàn Quốc bằng những đề nghị "nóng bỏng" là một chuyện, nhưng mặt khác, Bình Nhưỡng cũng hiểu rõ là Seoul sẽ chẳng làm được gì nếu như đồng minh Mỹ không bật đèn xanh. Ngược lại Hàn Quốc cũng cho rằng Bình Nhưỡng sẽ không gởi tên lửa xuống phía nam. Đương nhiên, chỉ còn lại Nhật Bản là cảm thấy lo lắng vì là nước láng giềng nhưng không phải là dân tộc Triều Tiên. » Hiểm họa chạy đua vũ trang Về phần mình, nhà nghiên cứu Đông Bắc Á thuộc Quỹ FRS nhận định những mong mỏi này của tổng thống Moon khó thể mà thực hiện do việc đôi bên đều trông đợi bên kia đưa ra những tín hiệu cụ thể. Washington và Seoul muốn trông thấy có những bước đi phi hạt nhân hóa cụ thể. Còn Bắc Triều Tiên muốn Hoa Kỳ và Hàn Quốc chấm dứt điều mà Bình Nhưỡng từ nhiều năm qua gọi là « chính sách thù nghịch ». Đối với hai bên, đây là những chiếc chìa khóa chính mở cổng cho các cuộc thương lượng. Antoine Bondaz giải thích : « Điều này thực sự phức tạp nếu nhìn từ quan điểm của Bình Nhưỡng do việc mối quan hệ đồng minh Mỹ - Hàn không ngừng tăng cường. Cũng đừng quên rằng mới đây Hàn Quốc còn cho thử nghiệm thành công một loại tên lửa hải đối địa, nghĩa là một loại tên lửa đạn đạo, về mặt kỹ thuật, có thể được phóng đi từ tầu ngầm hay như thử các loại tên lửa tầm trung nặng hàng tấn. Bắc Triều Tiên cho rằng "mối đe dọa" đến từ Hàn Quốc và Hoa Kỳ vẫn dai dẳng. Hơn nữa cũng phải nhìn nhận là từ nhiều năm qua, người ta vẫn chưa thấy có một bước đột phá nào trong ngoại giao. Năm 2018, người ta hy vọng rất nhiều khi Bắc Triều Tiên quyết định tham gia Thế Vận Hội Mùa Đông, thượng đỉnh Liên Triều, thượng đỉnh Singapore nhưng kể từ kỳ thượng đỉnh Hà Nội năm 2019, giữa tổng thống Trump và lãnh đạo Kim Jong Un, tất cả các cuộc đàm phán đều bị ngưng lại. » Giờ đây, trong bối cảnh quan hệ Mỹ - Trung mỗi lúc một căng thẳng, nguy cơ chạy đua trang bị vũ khí mỗi lúc một gia tăng nhất là với thông báo thành lập liên minh quân sự AUKUS quy tụ ba nước Anh, Úc và Mỹ tại vùng châu Á – Thái Bình Dương, căng thẳng trên bán đảo Triều Tiên có nguy cơ bùng lên gay gắt khi Hàn Quốc gần đây lại bày tỏ nguyện vọng sở hữu tầu ngầm nguyên tử. Vẫn theo chuyên gia Antoine Bondaz, điều quan trọng là phải có một cơ chế để tái khởi động các cuộc đàm phán đó và để thuyết phục Bắc Triều Tiên phải giảm dần một cách bền vững các căng thẳng trên bán đảo cũng như là phải có những biện pháp rõ ràng nhằm hạn chế chương trình đạn đạo và hạt nhân của Bình Nhưỡng. Đương nhiên, đối với Hàn Quốc, đây thật sự là một điều cực kỳ phức tạp bởi vì nước này không có một đòn bẩy nào như là Hoa Kỳ đang có !

Tạp chí tiêu điểm

Tạp chí tiêu điểm - Tăng cường kho vũ khí chiến lược, Bình Nhưỡng đe dọa liên minh Mỹ - Hàn ?

Gần 150 chiến đấu cơ, trong đó có một chiếc oanh tạc cơ có khả năng mang đầu đạn hạt nhân của Trung Quốc trong vòng bốn ngày liên tiếp từ ngày 01-04/10/2021, đã xâm nhập vùng nhận dạng phòng không của Đài Loan. Một hành động hăm dọa hay tín hiệu khởi đầu một cuộc xâm chiếm đảo ? Chưa có lúc nào tình hình ở eo biển Đài Loan lại đen tối như lúc này. Tổng thống Thái Anh Văn trong một diễn đàn đăng trên tờ Foreign Affairs cảnh báo : Nếu hòn đảo rơi vào tay Trung Quốc, điều đó sẽ mang lại hậu quả « thảm khốc » cho châu Á. Bộ trưởng Quốc Phòng Đài Loan Khâu Quốc Chinh (Chiu Kuo-cheng) ngày 06/10/2021 cũng phải lên tiếng báo động căng thẳng hai bờ eo biển ở mức chưa từng có từ hơn 40 năm nay, và Bắc Kinh có đủ phương tiện để xâm chiếm « toàn bộ » hòn đảo vào năm 2025. Bắc Kinh muốn gì khi đột ngột leo thang căng thẳng quân sự ? Liệu chiến tranh Trung – Đài có xảy ra hay không ? Đài Loan phải làm gì trong bối cảnh hiện nay ? Và đâu là những nguồn hậu thuẫn cho Đài Bắc ? Trả lời RFI Tiếng Việt, nhà nghiên cứu về Đông Á, Antoine Bondaz, Viện Nghiên Cứu Chiến Lược FRS, cho rằng Trung Quốc có nhiều khả năng tiến hành cuộc chiến tiêu hao, trắc nghiệm hệ thống phòng thủ, sức bền của người dân Đài Loan và phản ứng của cộng đồng quốc tế nhất là từ Mỹ cùng các đồng minh. ********** RFI Tiếng Việt : Trong bốn ngày liên tiếp, Trung Quốc điều gần 150 chiến đấu cơ đi vào vùng nhận diện phòng không của Đài Loan. Làm thế nào giải thích một con số kỷ lục như vậy ? Tại sao Trung Quốc lại có chiến dịch quân sự đó vào thời điểm này ? Antoine Bondaz : Những gì diễn ra với Đài Loan những ngày vừa qua là chưa từng có. Chưa bao giờ Trung Quốc điều ngần ấy chiến đấu cơ trong một quãng thời gian ngắn ngủi như vậy : Gần 150 máy bay quân sự chỉ trong vòng 4 ngày. Nếu so với tháng 7 và 8, có chưa tới 30 chiến đấu cơ mỗi tháng. Riêng ngày 04/10 là có đến 56 máy bay chỉ trong vòng một ngày, còn nhiều hơn cả so với phần lớn thời gian là trong một tháng. Thời điểm được chọn khá quan trọng. Tôi nghĩ là có nhiều sự kiện để giải thích. Thứ nhất, đó là ngày Quốc Khánh nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa mồng 01 tháng Mười. Một hình thức nào đó, Trung Quốc muốn biểu dương sức mạnh tinh thần dân tộc. Tổng biên tập tờ Global Times, cách nay vài hôm tuyên bố : "Cuộc diễu binh năm nay đã được dời sang eo biển Đài Loan". Đây còn là một thông điệp gởi đến cho toàn thể người dân Trung Quốc. Một sự kiện quan trọng khác chính là cuộc tập trận chung ngoài khơi Okinawa giữa Hoa Kỳ, Nhật Bản, Úc, Anh Quốc, Canada, và Hà Lan. Cuộc tập trận quy tụ hai chiếc hàng không mẫu hạm Mỹ, một tầu sân bay Anh, một tầu sân bay trực thăng Nhật Bản. Như vậy, đây cũng là một cuộc biểu dương lực lượng của Mỹ nhưng là ở phía bên kia chuỗi đảo Okinawa. Có thể nói, đây là hai sự kiện quan trọng giải thích vì sao có những hành động phô trương sức mạnh dữ dội như vậy vào đầu tháng 10 này.  Nhưng ngày 10/10 sắp tới đây cũng là một ngày quan trọng đối với Đài Loan. Phải chăng đó cũng là lý do để giải thích cho hành động hung hăng này của Trung Quốc ? Antoine Bondaz : Đúng vậy, ngày 10/10 tới đây là ngày lễ lớn của Trung Hoa Dân Quốc, đó là ngày quốc khánh của Đài Loan. Người ta có thể đoán là "sẽ có một cuộc biểu dương sức mạnh mới từ Trung Quốc". Hôm nay, còn có 1-2 chiếc máy bay quân sự Trung Quốc đi vào vùng nhận diện phòng không của Đài Loan, chúng ta có thể nghĩ là từ đây đến Chủ Nhật sẽ có nhiều hơn nữa. Tuy nhiên, phía Trung Quốc sẽ gặp khó khăn hơn, cơ hội để thực hiện các chiến dịch này cũng đang khép lại do điều kiện thời tiết, như vậy số chiến đấu cơ trung bình được điều đến trong mùa đông sẽ ít hơn vào mùa hè. Chỉ có điều, Trung Quốc ngày càng tỏ ra hung hăng hơn kể từ khi Tập Cận Bình lên cầm quyền từ năm 2012 ? Antoine Bondaz : Chúng ta nhận thấy có một sự gia tăng áp lực từ Trung Quốc, bất kể là quân sự, ngoại giao và kinh tế đối với đảo Đài Loan, nhất là kể từ năm 2016 khi bà Thái Anh Văn thuộc đảng Dân Tiến đắc cử tổng thống. Chúng ta thấy rõ trên bình diện ngoại giao, Trung Quốc có một chính sách ngoại giao hung hăng, tìm cách cô lập Đài Loan trên trường quốc tế như ngăn cản Đài Bắc tham dự với tư cách là quan sát viên thuộc Tổ chức Y Tế thế giới hay như là thành viên Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế. Trung Quốc còn tìm cách ép buộc nhiều nước cắt đứt bang giao với Đài Loan như Panama, đảo quốc Salomon ở Thái Bình Dương. Trung Quốc còn gây áp lực kinh tế với Đài Loan thông qua các biện pháp trừng phạt, hoặc một cách gián tiếp như hạn chế dòng du khách Trung Quốc, hay tăng mức áp thuế đối với nhiều sản phẩm nông nghiệp của Đài Loan như trái cây. Cuối cùng là áp lực trên bình diện quân sự, một cách cụ thể là thông qua việc gia tăng các chiến dịch xâm nhập ADIZ của Đài Loan. Thái độ hung hăng này của Bắc Kinh liệu có phải còn do gần đến thời hạn 2049, năm kỷ niệm 100 năm ngày lập quốc. Đài Loan được cho là « mảnh ghép còn thiếu » trong « giấc mộng Trung Hoa » của chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình ? Antoine Bondaz : Thật vậy, từ năm 1949, năm thành lập nước, Trung Quốc không ngừng tìm cách hợp nhất Đài Loan với Hoa lục. Hòn đảo tự trị này là một vùng lãnh thổ còn lại mà Trung Quốc cho tới giờ vẫn chưa kiểm soát được. Do vậy, thời điểm 2049 đương nhiên vẫn là mục tiêu xa xôi cho các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc. Dù vậy, ông Tập Cận Bình nhiều lần nhắc đến và luôn cho rằng từ đây cho đến một thế hệ nữa, cần phải có một giải pháp cho vấn đề Đài Loan, nghĩa là sáp nhập Đài Loan bằng vũ lực hay không vào lãnh thổ Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Hơn nữa, người ta nhận thấy có một sự thay đổi về chiến lược từ phía Trung Quốc. Họ cho rằng Đài Loan đang tìm cách thay đổi nguyên trạng, bởi vì tổng thống Thái Anh Văn không nhìn nhận đồng thuận 1992, một đồng thuận mà Bắc Kinh cho rằng phải chi phối mối quan hệ đôi bờ eo biển Đài Loan. Trong tình cảnh Trung Quốc mỗi lúc một hung hăng, liệu chiến tranh Trung – Đài có sẽ nổ ra ? Antoine Bondaz : Tôi nghĩ rằng rủi ro chiến tranh toàn diện giữa Đài Loan và Trung Quốc trong ngắn hạn vẫn rất hạn chế dù rằng Bắc Kinh không ngừng gia tăng khiêu khích, nhưng những hành động này vẫn rất được cân nhắc, có chừng mực bởi vì cho đến lúc này Trung Quốc vẫn chưa đi vào vùng không phận của Đài Loan mà chỉ ở ADIZ. Đó là vùng không gian do Đài Bắc đơn phương tuyên bố, đó không phải là một khoảng cách hợp pháp, theo pháp lý. Phía Trung Quốc rõ ràng có ý muốn xem xét lại nguyên trạng và do vậy Trung Quốc luôn tìm cách khiêu khích gây ra sự cố như xâm nhập vào vùng không phận cách nay vài năm, cũng có thể có khả năng tiến hành một dạng bán phong tỏa một số đảo, cản trở các hoạt động thăm dò khai thác dầu khí của Đài Loan như quần đảo Đông Sa ở Biển Đông. Tóm lại, Trung Quốc sẽ tiếp tục trắc nghiệm Đài Loan, trắc nghiệm khả năng phòng thủ, thử sức bền và lòng quyết tâm bảo vệ đảo của người dân Đài Loan, cũng như là thăm dò phản ứng của cộng đồng quốc tế. Chính vì vậy là các nước Hoa Kỳ, Nhật Bản, Úc, hay Liên Hiệp Châu Âu có một vai trò quan trọng cần nắm giữ, nhất là về phía Liên Âu. Vai trò này khá là quan trọng không phải để can thiệp trong trường hợp có xung đột vì châu Âu không có khả năng quân sự trong khu vực - nhưng cho phép dự báo một cuộc xung đột có thể xảy ra, do vậy Liên Hiệp Châu Âu cần phải nỗ lực nhiều hơn. Trước những hành động mỗi lúc một hung hăng trong khu vực, và đà đi lên thành cường quốc của Bắc Kinh, người ta nhận thấy Tokyo giờ không còn ngần ngại công khai hậu thuẫn Đài Bắc. Vì sao Nhật Bản lại có sự thay đổi thái độ như vậy ? Liệu sự hậu thuẫn này có mang lại những rủi ro nào cho Nhật Bản hay không ? Antoine Bondaz : Rõ ràng là ngày nay có nhiều nước bày tỏ trực tiếp mối quan ngại của họ và kêu gọi duy trì ổn định và hòa bình tại eo biển Đài Loan. Những cử chỉ này đúng là một « điều mới ». Mới là vì nước Pháp đã ký vào thông cáo chung của G7 đề cập đến sự ổn định và hòa bình tại eo biển Đài Loan. Mới cũng vì Nhật Bản, theo cách công khai, đã ký vào thông cáo chung với Mỹ, bày tỏ sự gắn kết, kêu gọi một sự ổn định cho khu vực. Mới cũng là vì lần đầu tiên Liên Hiệp Châu Âu trong dự thảo chiến lược hợp tác châu Á – Thái Bình Dương có đề cập một cách công khai đến sự ổn định của eo biển Đài Loan, và cũng là một trong số ưu tiên của Bruxelles. Về điểm này, đúng là có những cử chỉ mới từ phía quốc tế đối với Đài Loan. Nhưng về phía Nhật Bản, tình hình phức tạp hơn. Nếu như chiến tranh xảy ra với Đài Loan, lực lượng phòng vệ Nhật Bản sẽ bị ảnh hưởng trước tiên trên bình diện an ninh, binh sĩ Mỹ đóng tại Nhật Bản có thể sẽ được huy động. Vì lợi ích của mình, Nhật Bản ít nhiều gì phải hậu thuẫn trực tiếp Đài Loan. Nếu như ngày mai Đài Loan bị quân đội Giải Phóng Nhân Dân Trung Quốc chiếm đóng, điều đó sẽ làm thay đổi hoàn toàn thế cân bằng địa chính trị, và môi trường an ninh Nhật Bản. Do vậy, Tokyo chỉ được lợi khi nguyên trạng này được duy trì. Trong hoàn cảnh này, Đài Bắc phải làm gì để đối phó với sức ép ngày càng lớn từ Bắc Kinh ? Antoine Bondaz : Hiện tại, chiến lược của Đài Loan là vẫn giữ thái độ ôn hòa. Nghĩa là chúng ta sẽ không có một chính phủ, ví dụ như công khai đi Mỹ, đây vẫn là một chủ đề nhạy cảm, như đã từng làm cách nay 15 năm, khi ông Trần Thủy Biển còn cầm quyền. Chính phủ Dân Tiến hiện nay tìm cách giữ thế nguyên trạng. Trên thực tế Đài Loan là một Nhà Nước độc lập, xã hội Đài Loan là một xã hội dân chủ, đương nhiên, họ cũng mong muốn bảo vệ những lợi ích và các giá trị của mình. Về phía Đài Loan, ngày nay họ có nhiều giải pháp. Điều trước tiên là phải tăng cường năng lực phòng thủ. Đài Loan hiện có chương trình tự phát triển tầu ngầm theo quy ước. Việc phối hợp và hợp tác với Hoa Kỳ như trong việc mua vũ khí và hệ thống phòng thủ vẫn được tiếp tục. Rồi Đài Loan cũng nỗ lực tiếp cận với phần còn lại của cộng đồng quốc tế, không phải để họ hậu thuẫn đảo trên bình diện chính trị hay quân sự, mà là để Liên Hiệp Châu Âu, Nhật Bản, hay Úc ý thức được rằng nếu ngày mai có một cuộc xung đột ở eo biển Đài Loan, chắc chắn là sẽ có nhiều vấn đề phải đối mặt. Tuần này, Pháp gởi một phái đoàn nghị sĩ đến thăm Đài Loan. Trong hồ sơ này, Paris có thể làm được gì cho Đài Bắc ? Antoine Bondaz : Quả thật, phạm vị hành động của Pháp rất hạn hẹp. Tình thế của Pháp hiện giờ không giống như đầu những năm 1990, vào thời đó, Paris có thể cung cấp cho Đài Loan các hệ thống phòng thủ, tầu tuần tra, chiến đấu cơ Mirage 2000… Nhưng điều đó cũng không có nghĩa là Pháp không có một « đòn bẫy » nào. Pháp vẫn có những lá chủ bài ở cấp độ Liên Hiệp Châu Âu, ở Hội Đồng Bảo An để có một tiếng nói, tiếng nói của Liên Hiệp Châu Âu, nghĩa là việc duy trì sự ổn định  tại vùng eo biển Đài Loan này là cực kỳ quan trọng. Nếu ngày mai, Trung Quốc khơi ngòi cuộc chiến, sự việc sẽ có những tác động tiêu cực cho Liên Âu. Tôi cho rằng nước Pháp nên tỏ ra có sự gắn kết trong những tuyên bố công khai. Chúng ta thấy rõ là những tháng gần đây, việc áp dụng chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Dương của Pháp đã được cập nhật vào tháng 7/2021. Chỉ có điều trong bản chiến lược này vấn đề an ninh được đề cập đến nhưng lại không có một tham chiếu nào nhắc đến tình hình eo biển Đài Loan. Đây thật sự là một vấn đề về sự gắn kết, bởi vì nước Pháp chấp nhận nói đến vấn đề này trong nội bộ Liên Hiệp Châu Âu, với nước Úc một cách công khai nhưng Paris lại không nói đề cập đến vấn đề này một cách đơn phương trong các tài liệu chính thức, do vậy ngày nay đặt ra các vấn đề.  RFI Tiếng Việt cảm ơn nhà nghiên cứu Antoine Bondaz, Quỹ Nghiên cứu Chiến lược FRS.

Tạp chí tiêu điểm - Trung Quốc leo thang hăm dọa, trắc nghiệm sức bền của người dân Đài Loan

Hợp đồng bị phá vỡ, niềm tin cũng tan rã. Paris bị sỉ nhục, nhưng Pháp lại không có đồng minh. Thông báo phá vỡ hợp đồng mua tầu ngầm Pháp của Úc và việc thành lập liên minh AUKUS đã châm ngòi cho một cuộc khủng hoảng ngoại giao chưa từng có giữa Pháp và các đồng minh lâu đời. Thế nhưng, Paris chỉ nhận được một sự ủng hộ dè dặt từ phía Liên Hiệp Châu Âu. Điều đáng chú ý là phải mất đến nhiều ngày sau, Liên Hiệp Châu Âu mới lên tiếng bày tỏ sự ủng hộ đối với Pháp. Nếu như Paris có những lời lẽ nặng nề bao nhiêu, chỉ trích Hoa Kỳ và Úc là « phản bội », « lá trái lá phải », « phá vỡ niềm tin », thì khối 27 nước thành viên lại có những phản ứng « dè dặt » bấy nhiêu. Lãnh đạo ngành ngoại giao Liên Âu, Joseph Borell chỉ « bày tỏ tình liên đới rõ ràng đến Pháp ». Chủ tịch Ủy ban Châu Âu, Ursula Von Der Leyen, cẩn trọng tuyên bố « một trong số nước thành viên của chúng tôi đã bị đối xử một cách không thể chấp nhận. Chúng tôi muốn biết chuyện gì đã xảy ra và vì sao ». Gerard Araud, cựu đại sứ Pháp tại Washington trên đài France Culture lưu ý, cuộc khủng hoảng này diễn ra trong bối cảnh cạnh tranh Mỹ - Trung ngày càng trở nên gay gắt. Thế giới cũng đang đi vào một kỷ nguyên mới, sau một thời gian dài có những biến đổi quan trọng, từ một thế giới lưỡng cực trong suốt giai đoạn Chiến Tranh Lạnh, chuyển sang đơn cực khi Liên Xô sụp đổ và Hoa Kỳ là siêu cường duy nhất. « Chúng ta đang trở về với thời kỳ 1914, nhưng trên bình diện thế giới, vào thời đó còn có một sự hiệp đồng, vấn đề là ngày nay không sự thỏa hiệp đó nữa. Nghĩa là các quốc gia cạnh tranh nhau, không còn một tiếng nói chung, hay thỏa hiệp tối thiểu về những lằn ranh đỏ của bên này hay bên kia. Nếu như cốt lõi của sự cạnh tranh năm 1914 là Sarajevo, thì giờ là châu Á. Một cách hiển nhiên, quý vị có một cường quốc đang đi lên và một cường quốc khác tìm cách kềm hãm đà tiến này. Đó là một ván cờ địa chính trị hoàn toàn mới mẻ không dễ gì hiểu được đối với châu Âu, vốn dĩ nhờ Mỹ mà họ đã thoát khỏi câu chuyện lịch sử 1945. » Tướng de Gaulle : Bạn, đồng minh nhưng không liên kết Trong thế giới mới này, nước Pháp vật vã khẳng định một vị thế. Hoa Kỳ là đồng minh chiến lược, lá chắn bảo đảm an ninh lâu đời cho châu Âu trước những mối đe dọa được cho là đến từ Nga, nhưng Trung Quốc lại là một đối tác thương mại hàng đầu. Vậy Liên Hiệp Châu Âu phải ngả theo ai ? Trong khi mà nước Pháp, từ 20 năm qua không ngừng vận động cho ý tưởng một nền quốc phòng chung châu Âu. Vấn đề này càng trở nên phức tạp do Washington luôn có những phát biểu nước đôi. Một mặt, Hoa Kỳ tuyên bố không đòi hỏi các nước phải chọn phe, nhưng mặt khác lại gây áp lực mạnh. Theo diễn giải của nhà nghiên cứu về quan hệ xuyên Đại Tây Dương, Martin Quencez, thuộc Marshall German Fund, thì cách hành xử này của Mỹ đối với châu Âu cũng như trong vụ khủng hoảng tầu ngầm cho thấy rõ Washington quan ngại lập trường của Pháp về điều được gọi là « cân bằng khoảng cách » giữa Mỹ và Trung Quốc. « Pháp giải thích rằng thế giới ngày nay được kiến tạo bởi sự cạnh tranh giữa các cường quốc và do vậy châu Âu phải là một trong số các cường quốc đó để không bị những cường quốc khác nuốt chửng. Đối với Mỹ, lập trường này chính là "hướng đi thứ ba" giữa Washington và Bắc Kinh, một hướng đi không thể chấp nhận được. » Về điểm này, nhà cựu ngoại giao Pháp giải thích rõ hơn về cách nhìn của Pháp đối với mối đe dọa từ Trung Quốc. « Nước Pháp không bị Trung Quốc đe dọa về mặt quân sự. Liên Hiệp Châu Âu cũng không bị Trung Quốc đe dọa về mặt quân sự. Hơn nữa, Liên Hiệp Châu Âu còn tuyên bố một sự cạnh tranh "có hệ thống" nhưng không phải là một sự đối đầu với Trung Quốc. Chúng ta không hề có một sự đối đầu công khai với Trung Quốc. Do vậy, chúng ta phải tìm ra một thế cân bằng đúng đắn trong quan hệ với Trung Quốc. Chúng ta không cần phải tham gia vào cuộc thập tự chinh quân sự, một sự bao vây. Nhìn từ Bắc Kinh, những gì Mỹ đang làm là thiết lập một vòng vây liên minh hải quân để đối phó với Trung Quốc. » Ấn Độ - Thái Bình Dương : Những khác biệt về cách nhìn Giờ đây, cuộc khủng hoảng AUKUS nổ ra, làm lộ rõ thế « cô lập » của Pháp ngay trong lòng khối Liên Âu. Những gì Pháp nhận được từ các đối tác châu Âu chỉ là một lòng trắc ẩn, tỏ ra thông cảm nỗi bực bội của Pháp. Nhà nghiên cứu Martin Quencez nhận định : « Sự việc cho thấy rõ bất kể đó là từ Vacxava, Berlin, Roma hay là Stockholm có một nỗi sợ là cuộc khủng hoảng này sẽ bị châu Âu hóa, hay biến thành một vấn đề xuyên Đại Tây Dương. Họ nhìn vụ việc này như là một cuộc khủng hoảng riêng giữa Pháp và Mỹ, hay Pháp và Úc. Do vậy, tuyệt đối không nên bước thêm một bước để ủng hộ Pháp. Như vậy, nước Pháp vừa là bên thua thiệt trong mối quan hệ với Mỹ, quan hệ với Úc và Anh, vừa cả trong quan hệ với các đối tác châu Âu, vốn đã không cho thấy rõ tỏ tình liên đới như Pháp mong đợi. Ngược lại, đối với Mỹ, đây thật sự là một thắng lợi hoàn toàn, bởi vì Mỹ chứng tỏ được rằng nước Pháp đã không được Liên Hiệp Châu Âu ủng hộ. » Thái độ dè dặt và thiếu một chính sách chung chống Trung Quốc từ Liên Hiệp Châu Âu như lời chỉ trích từ chính quyền Washington, còn do nhiều nước thành viên Liên Hiệp Châu Âu không có cùng một cách nhìn về thế giới cũng như là chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Dương. Nhà nghiên cứu Martin Quencez giải thích. « Việc khả năng có một chính sách chung đối với Trung Quốc, người ta không có cùng khái niệm về thời gian. Với một số nước châu Âu, thách thức mà Trung Quốc đặt ra nằm trong khoảng 20, 30 hay 40 năm tới. Trong trường hợp này, chiến lược của Liên Hiệp Châu Âu về vùng Ấn Độ - Thái Bình Dương, lịch sử trêu ngươi, lại được công bố cùng ngày với thông báo liên minh quân sự AUKUS, đã được thiết lập trong một triển vọng khá xa. Nhưng đối với Mỹ, triển vọng này hoàn toàn khác. Chính quyền Washington cho rằng giai đoạn được cho là nguy hiểm nhất, nằm trong khoảng từ 5-7 năm tới, nghĩa là giai đoạn chuyển tiếp. Rồi chúng ta còn có khó khăn khác nữa là giữa các nước châu Âu, chúng ta không có cùng một lợi ích tại vùng Ấn Độ - Thái Bình Dương. Nước Pháp là một quốc gia vùng Ấn Độ - Thái Bình Dương, sở hữu nhiều vùng lãnh thổ trong khu vực, hơn 1,6 triệu công dân Pháp sinh sống tại đây, 90-93% vùng đặc quyền kinh tế của Pháp cũng nằm trong khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương. Đây là một nét đặc thù của Pháp so với các nước Liên Hiệp Châu Âu khác, vốn xem vùng này như là một thách thức ở xa. Nhìn từ Vilnus, Bucarest, hay Roma, Trung Quốc không là một kẻ thù hay là một mối nguy hiểm ngay sát cửa biên giới. Nhưng nước Pháp không có một chọn lựa nào khác. Paris phải trụ trong vùng Ấn Độ - Thái Bình Dương. Và liên minh AUKUS cũng chẳng làm thay đổi điều đó, chẳng có lý do gì Pháp phải thoái lui khỏi khu vực. » Đánh đồng lợi ích quốc gia với châu Âu : Một sai lầm của Paris Đối với Pháp, cuộc khủng hoảng này đã làm « tan vỡ niềm tin » giữa các nước đồng minh. Theo ngoại trưởng Pháp Jean-Yves Le Drian, việc thành lập AUKUS cho thấy « Mỹ đang tái tập trung các lợi ích cơ bản của họ trong cuộc đối đầu với Trung Quốc ». Tuy nhiên, theo ông Gérard Araud, lời kêu gọi của Pháp cho rằng Liên Hiệp Châu Âu nên có một nền tự chủ quốc phòng vẫn còn gặp nhiều khó khăn do những khác biệt về lợi ích. « Vấn đề ở đây là Hoa Kỳ đã quân sự hóa chính sách đối ngoại, trong khi Liên Hiệp Châu Âu, đối mặt với Trung Quốc lại không có một chính sách quân sự nào. Liên Hiệp Châu Âu không phải là một cường quốc quân sự, do vậy có thể thảo luận về tất cả những chủ đề khác. Thứ hai, từ Obama, Trump cho đến Biden, cho dù có sự khác biệt về phương pháp, phong cách lãnh đạo, lúc nào cũng có một sự tiếp nối lớn. Hoa Kỳ không muốn là cảnh binh của thế giới, Hoa Kỳ chuyển trục sang đối đầu với Trung Quốc. Chủ đề thứ ba là về tự chủ quốc phòng. Ở đây có một thực tế là các nước Đông Âu, họ cần duy trì lá chắn của Mỹ trước những hành động đáng quan ngại từ Nga, nhất là đối với những nước yếu thế như các nước Baltic, Ba Lan. Còn đối với nhiều Tây Âu, họ cần sự bảo đảm an ninh của Mỹ là vì như vậy cho phép họ không chi tiêu nhiều cho quốc phòng. Chẳng hạn, ngân sách cho quốc phòng của Tây Ban Nha chỉ chiếm có 1,02% GDP, của Ý là 1,41% hay của Đức là 1,55%. Giả như chúng ta phải độc lập về quốc phòng, cần phải có nhiều nỗ lực về quân sự, một thiện chí về sức mạnh mà nhiều nước châu Âu đã không có. Nước Đức không muốn là một cường quốc lớn, mà muốn là một nước Đại Thụy Sĩ. Đó là một quốc gia đang già đi rất nhanh, tuổi thọ trung bình ở Đức là 48 tuổi nhưng ở Pháp là 40. Trong khi đó nước Anh đang rời Liên Hiệp Châu Âu. Chính vì vậy mà nước Pháp bị cô lập tại châu Âu. » Dẫu sao thì, chuyên gia Martin Quencez và cựu đại sứ Pháp Gérard Araud cũng có chung một nhận định, những vấn đề trên mang một tầm nhìn đơn phương từ phía Pháp. Cuộc khủng hoảng tầu ngầm và liên minh AUKUS là chuyện nội bộ giữa Pháp và Mỹ. Nền ngoại giao Pháp những năm gần đây mắc phải sai lầm to lớn : Đánh đồng những lợi ích quốc gia với lợi ích Liên Hiệp Châu Âu. Điều này giải thích vì sao Pháp bị cô lập trong nhiều hồ sơ quốc tế lớn từ Syria, Libya, Mali, cho đến vùng Ấn Độ - Thái Bình Dương !

Tạp chí tiêu điểm - Khủng hoảng tầu ngầm : Vì sao nước Pháp « đơn độc » tại châu Âu ?

Có lẽ ngày 16/09/2021 (theo giờ Úc) cũng đã nhẹ nhàng trôi qua như bao ngày khác, nếu như Úc - Mỹ - Anh không công bố hiệp ước quốc phòng mang tên AUKUS, với việc cho phép Úc có được hạm đội tàu ngầm sử dụng năng lượng hạt nhân. Điều này cũng có nghĩa là hợp đồng mua tàu ngầm chạy bằng động cơ diesel - điện do Pháp thiết kế sẽ bị hủy bỏ. Tại sao chính phủ Morrison lại làm điều này ? Có chăng sự bội tín từ Canberra đã làm nội các Paris nổi giận và có ảnh hưởng lên mối quan hệ đôi bên ? Phản ứng từ Bắc kinh trước tầm nhìn chiến lược mới của Úc ra sao ? Mời quý vị theo dõi cuộc phỏng vấn của RFI Tiếng Việt với luật sư - nhà báo Lưu Tường Quang*. ********** RFI Tiếng Việt trước hết xin cảm ơn ông đã dành thời gian cho cuộc phỏng vấn. Nếu nhìn một cách bao quát trên cục diện địa chính trị, chiến lược Tam cường AUKUS cùng với việc Úc mua tàu ngầm năng lượng hạt nhân có ý nghĩa đặc biệt thế nào ? Nhà báo Lưu Tường Quang : Trong bối cảnh địa lý chính trị mới, mối đe dọa từ Trung Quốc mỗi ngày một gia tăng, đặc biệt tại Biển Đông. Do đó lãnh tụ Mỹ, Anh và Úc đã mật đàm nhiều tháng trong và sau Hội nghị Thượng Đỉnh G7 tại Vương Quốc Anh hồi tháng 6/2021. Kết quả, liên minh chiến lược gọi là AUKUS được công bố cùng một lúc tại ba thủ đô ngày 16/9 bởi thủ tướng Úc Scott Morrison, thủ tướng Anh Boris Johnson và tổng thống Mỹ Joe Biden. Cả thế giới, bạn cũng như thù, Bắc Kinh cũng như Paris, đều ngạc nhiên trước diễn tiến này. Mặc dầu chính phủ Pháp đã nhận được thông báo nhiều giờ trước, nhưng Paris đã không coi là “tham khảo” đúng nghĩa và theo đúng nguyên tắc bang giao quốc tế. AUKUS là một liên minh chiến lược dài hạn, mà dự án đầu tiên và có lẽ quan trọng nhất là Mỹ, Anh sẽ trợ giúp Úc trong việc xây dựng hạm đội 8 chiếc tàu ngầm sử dụng năng lượng hạt nhân. Hậu quả, dự án hợp tác 12 tàu ngầm quy ước trị giá 90 tỷ Úc kim (tương đương với 66 tỷ Mỹ kim và 50 tỷ euro) mà Pháp và Úc đã ký kết năm 2016 bị hủy bỏ. Thỏa hiệp song phương Pháp - Úc đã tiến vào thời điểm chốt mà mỗi bên đều có thể hủy bỏ. Trái lại, nếu Úc không dứt khoát và để thời điểm này trôi qua, hợp đồng sẽ khó có thể hủy bỏ hoặc là việc hủy bỏ sẽ quá tốn kém, nên không còn cơ hội nào tốt bằng chính thời điểm này. AUKUS có ý nghĩa đặc biệt, vì đây là lần đầu tiên Mỹ chia sẻ kỹ thuật nguyên tử tối mật với một đồng minh, ngoại trừ Vương Quốc Anh 60 năm trước đây. Nước Úc cam kết sẽ tuân thủ quy định không phổ biến vũ khí nguyên tử theo Hiệp ước Quốc tế NPT. Và cũng không kém phần quan trọng về mặt chính trị quốc nội, đó là Úc sẽ không chế tạo và sử dụng vũ khí nguyên tử. Tổng thống Biden và thủ tướng Morrison đều đã nhấn mạnh khi loan tin về sự thành lập AUKUS: 8 chiếc tàu ngầm này sẽ sử dụng năng lượng hạt nhân, nhưng sẽ không được trang bị vũ khí nguyên tử. Tuy vậy, hạm đội mới này cho thấy Úc đang thay đổi tư duy về vai trò của mình trong liên minh với các quốc gia tự do dân chủ. Đặc biệt hơn nữa là thế đứng của Úc trước sự trỗi dậy quân sự của Bắc Kinh. RFI : Như ông đã nói, việc chính quyền thủ tướng Scott Morrison thực hiện dự án đầu tiên của AUKUS cũng đồng nghĩa hợp đồng đóng tàu ngầm hàng chục tỷ đô la Úc với Pháp sẽ bị hủy. Trong khi, Pháp là một đồng minh thân hữu, một đối tác chiến lược quốc phòng quan trọng của Úc. Điều này có được coi như là một sự bội tín theo cách cáo buộc từ Paris, hay đây là kết quả tất yếu đã được dự báo trước qua các lần thương thảo đôi bên ? Nhà báo Lưu Tường Quang : Chính phủ Pháp tỏ ra giận dữ và cay đắng trước diễn tiến mới này, không những về mặt nội dung, mà còn về phương cách “tham khảo” và thông báo quyết định mà Pháp coi là rất vụng về. Sau nhiều lần thương lượng gay go, chính phủ Pháp và Úc đã ký thỏa hiệp năm 2016. Theo đó, Pháp (thoạt đầu do Tổng Công Ty DCNS và tiếp theo là do Naval Group, một Tổng Công ty quốc doanh) sẽ xây dựng 12 chiếc tàu ngầm tấn công “attack submarines” thuộc lớp Barracuda. Lúc bấy giờ, chính phủ Úc có thể chọn loại Barracuda chạy bằng năng lượng hạt nhân hoặc Barracuda theo quy ước, tức là sử dụng diesel-electric. Úc đã lầm lẫn và gây ra sự chậm trễ khi chọn Barracuda quy ước. Hai nước phải thương thuyết lại nhiều lần và đã có lúc thỏa hiệp có nguy cơ bị bãi bỏ. Và gần đây nhất, các cuộc thảo luận này diễn ra ở cấp cao nhất là giữa thủ tướng Morrison và tổng thống Emmanuel Macron. Sau khi tham dự Hội Nghị Thượng đỉnh G7 tại Anh hồi tháng 6, tức là khi mật đàm tam phương đã bắt đầu, phái đoàn thủ tướng Morrison công du Pháp và được tổng thống Macron tiếp đón tại điện Elysée. Dự án tàu ngầm Pháp - Úc được thảo luận. Theo lời đại sứ Pháp tại Canberra, ông Jean-Pierre Thebault (nhân vật có mặt tại cuộc gặp gỡ này), thủ tướng Morrison đã nêu lên quan ngại của Úc về chính sách và hành động của Bắc Kinh tại Ấn Độ - Thái Bình Dương và Úc phải có quyết định thích hợp để bảo vệ quyền lợi quốc gia. Chính phủ Pháp có thể đã không giải thích phát biểu của ông Morrison như là một thông báo rằng Canberra sẽ thay đổi dự án đóng tàu. Hoặc nếu chính phủ Pháp đã giải thích đúng ý định của thủ tướng Morrison, sự hoài nghi này có thể đã bị đánh tan, bởi vì khoảng 3 tuần lễ trước khi công bố AUKUS, ngoại trưởng Úc Marise Payne hoặc/và bộ trưởng Quốc Phòng Úc Peter Dutton đã xác nhận với các bộ trưởng đồng nhiệm Pháp là dự án Barracuda không có gì thay đổi. Phản ứng bất mãn mạnh mẽ của Pháp không những đã được diễn đạt bằng lời, mà còn bằng hành động. Ngoại trưởng Pháp, Le Drian mô tả hành động của Úc và Mỹ là “một nhát đâm sau lưng” của một đồng minh. Bộ trưởng Quân Lục Pháp Florence Parly tố cáo Úc đã phản bội, làm mất lòng tin giữa hai nước. Nhưng quan trọng hơn cả, tổng thống Pháp Macron nói rằng, hành động của tam cương Mỹ - Anh - Úc là không thể chấp nhận được giữa các đồng minh. Ông Macron còn tố cáo tổng thống Mỹ Biden đã phá hoại dự án tàu ngầm của Pháp và Úc. Bên cạnh đó, chính phủ Pháp đã triệu hồi đại sứ Pháp tại Washington và đại sứ Pháp tại Canberra về nước “để tham khảo ý kiến”. Đây là hành động và ngôn ngữ thông thường khi một chính phủ muốn hạ giảm mức độ bang giao với một chính phủ khác. Tại Washington, tòa đại sứ Pháp hủy bỏ một lễ kỷ niệm 240 năm hải quân Pháp trợ giúp hải quân Mỹ đánh bại hải quân Anh trong cuộc chiến dành độc lập của Hoa Kỳ. Tuy nhiên, có lẽ quan trọng hơn hết là chính sách của Paris đối với Bắc Kinh. Trong vài năm gần đây, chính phủ Pháp đã gia tăng sự hiện diện hải quân tại vùng Đông Nam Á, và năng động hơn cùng với các đồng minh Âu - Mỹ trước sự bành trướng của Bắc Kinh. Nếu vì lý do AUKUS mà Paris trở nên thụ động hơn trong chính sách đối trọng với Trung Quốc, đó sẽ là điều không may cho cả Úc (và Việt Nam) trong vấn đề Biển Đông. Ngoài ra, Pháp là một thành viên rất quan trọng trong khối Liên Âu mà Úc đang thương thuyết hiệp định tự do thương mại FTA. Mặc dầu Liên Âu đã xác nhận AUKUS sẽ không gây ảnh hưởng tiêu cực cho tiến trình đàm phán FTA, nhưng không ai có thể tiên liệu việc gì sẽ xảy ra. Điều mà chúng ta có thể tiên liệu, và chính phủ Úc cũng sẵn sàng, đó là Pháp sẽ đòi bồi thường thiệt hại lên đến nhiều tỷ đô la. Cả hai chính phủ vào một lúc nào đó sẽ phải tạo lại hòa khí, nhưng tiến trình này có thể mất nhiều năm. RFI : Có những nguyên nhân khả dĩ nào để giải thích cho hành động chuyển hướng mang tính bùng nổ này của Canberra, thưa ông ? Nhà báo Lưu Tường Quang : Từ sau Thế chiến Thứ hai, Úc theo đuổi chính sách phi nguyên tử. Cụ thể, Úc không nỗ lực chế tạo vũ khí nguyên tử, cũng như không năng động tạo dựng một kỹ nghệ nguyên tử tại Úc, thí dụ như sử dụng nguyên tử nặng vào lĩnh vực năng lượng mà nước Úc cần. Mặc dầu về mặt tài nguyên, Úc rất giàu có với khối lượng uranium đáng kể. Bởi thế, AUKUS được coi là một sự xoay chiều quan trọng lần đầu tiên xảy ra trong hàng mấy thập niên qua. Chính phủ Úc không nhìn AUKUS từ góc cạnh kinh tế, mà hoàn toàn về mặt chiến lược an ninh quốc phòng. Thủ tướng Morrison nói rằng mục tiêu chiến lược của Úc không thay đổi, tức là bảo vệ chủ quyền, độc lập và giá trị tự do dân chủ cho nước Úc, đặc biệt là đối với các đại cường. Thế nhưng, theo đánh giá của chính phủ Úc, bối cảnh chiến lược đã thay đổi trong thực tế. Đó là sự đe dọa mỗi ngày một gia tăng từ Trung Quốc, với sự trỗi dậy không hòa bình về mặt kinh tế và quân sự. Do đó, dù không thay đổi mục tiêu chiến lược, nước Úc cần phương tiện tân tiến hơn để theo đuổi mục tiêu chiến lược ấy (Thủ tướng Úc Morrison đã nói “We do not change our mind, but we need a new tool”). Đó là lý do vì sao Úc cần có hạm đội tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân. Tàu ngầm sử dụng năng lượng hạt nhân có rất nhiều lợi thế so với tàu ngầm quy ước, vì nó có khả năng lặn sâu rất lâu, hoạt động trong một vùng địa lý rộng lớn hơn và vận hành rất êm,nên khó có thể bị phát hiện. Tàu ngầm hạt nhân cũng ít khi cần phải nổi lên mặt nước, nên không dễ bị tấn công. Nhưng ngược lại, tàu ngầm hạt nhân cũng bị tai nạn và điều này đã xảy ra nhiều lần trong các hạm đội Mỹ, Anh, Nga, v.v… Một bất lợi khác cho Úc là thiếu chuyên viên kỹ thuật và nguồn nhân lực phục vụ hạm đội tàu ngầm. Còn nhiều yếu tố quan trọng khác mà vào thời điểm này chưa được tiết lộ là tổng phí của hạm đội tàu ngầm này. Sau 18 tháng nghiên cứu và thảo luận giữa các chuyên viên Mỹ - Anh - Úc, người ta chưa biết tàu ngầm sẽ được xây dựng như thế nào và tại đâu, cũng có thể tại Mỹ và một phần tại Adelaide, tiểu bang Nam Úc. RFI : Ngoài nước Pháp, theo ông, tại sao Trung Quốc cũng có phản ứng tiêu cực mạnh mẽ và thái độ của Bắc Kinh đối với Canberra sẽ như thế nào ? Nhà báo Lưu Tường Quang : Bắc Kinh cũng chỉ trích mạnh mẽ Thỏa hiệp Tam cương AUKUS, bởi Bắc Kinh hiểu rằng, Trung Quốc là lý do chính của sự hình thành hợp tác chiến lược này, mặc dù lãnh tụ ba nước thành viên không hề nhắc đến Trung Quốc, khi công bố cũng như khi trả lời phỏng vấn. Ba lãnh tụ không lạ gì với phản ứng của Bắc Kinh. Trong khi đó, Pháp là quốc gia duy nhất bên ngoài AUKUS mà tổng thống Joe Biden nhắc đến, với sự ca ngợi quan hệ đồng mình chặt chẽ với Mỹ. Chắc hẳn ông Biden cũng dự đoán được phản ứng từ Paris. Phát ngôn viên bộ Ngoại giao, Triệu Lập Kiên, như thường lệ, đả kích ba thành viên AUKUS là hãy còn "tư duy lỗi thời của thời Chiến tranh lạnh" và họ sẽ gây thiệt hại cho chính họ. Bắc Kinh còn đổ trách nhiệm vào ba nước AUKUS về một cuộc chạy đua vũ trang, tạo bất ổn cho toàn thế giới. Hoàn Cầu Thời Báo, cơ quan ngôn luận diều hâu của Nhân dân Nhật báo Bắc Kinh, còn táo bạo hơn khi xác quyết rằng trong bất cứ cuộc chiến nào, nếu xảy ra, Bắc Kinh sẽ chiến thắng. Tại Úc, viễn cảnh một cuộc tấn công từ phía Trung Quốc, đặc biệt từ các căn cứ ở Biển Đông, là một đề tài thường xuyên được thảo luận giữa các chuyên gia và chính giới. Cựu thủ tướng Paul Keating và cựu thủ tướng Kevin Rudd, cũng như Giáo sư Hugh White, một chuyên gia về an ninh quốc phòng vẫn thường lập luận rằng, về mặt chiến lược, nước Úc nên tiến gần với Bắc Kinh, hơn là duy trì quan hệ chặt chẽ như hiện nay với Mỹ. Hai cựu lãnh tụ Đảng Lao Động còn e ngại rằng, nguy cơ bị tấn công từ Bắc Kinh sẽ gia tăng vì Úc là thành viên của AUKUS. Tuy vậy, đây chỉ là quan điểm thiểu số. Trong khi đó, đa số dân chúng và phần lớn chính giới Úc vẫn ủng hộ quan hệ đồng minh giữa Úc và Hoa Kỳ mà nền móng đã được đặt trên Hiệp định hợp tác quốc phòng ANZUS 1951. ANZUS là chiếc dù bảo vệ của Mỹ trước mối đe dọa thường xuyên của Trung Quốc. Và nay AUKUS tạo cơ hội cho Úc có khả năng đóng góp hữu hiệu hơn với tư cách là thành viên của khối các quốc gia tự do dân chủ. Có thể là một lập luận nghịch lý, nhưng khi nước Úc mạnh mẽ hơn về mặt quân sự trong một liên minh chiến lược mạnh mẽ hơn, nguy cơ một cuộc chiến với Trung Quốc sẽ giảm, vì cuộc chiến mà Bắc Kinh gây ra sẽ vô cùng tốn kém cho Trung Quốc. Đó là hậu quả của một thế chiến lược trên nền tảng quân bình sức mạnh quân sự gọi là deterrence. Trong khi đó, nếu Úc bị đe dọa tấn công (kể cả bằng vũ khí nguyên tử), đôi lúc Canberra cũng có thể tạo áp lực ngược lại. Trung Quốc nộp đơn xin gia nhập Hiệp định Tiến bộ và Toàn diện Hợp tác xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), nhưng Bộ trưởng Thương mại Úc Dan Tehan đã cảnh báo, Canberra có thể bác đơn này. Một quốc gia chỉ có thể gia nhập CPTPP khi được tất cả thành viên đương nhiệm đồng thuận. RFI : Rõ ràng kế hoạch chế tạo hạm đội tàu ngầm sử dụng năng lượng hạt nhân là một sự thay đổi lớn nhất trong định hướng chiến lược và quốc phòng của Úc trong nhiều thập kỷ. Đây được coi như một phần của mối quan hệ đối tác lịch sử với Mỹ và Anh nhằm chống lại sự ảnh hưởng của Trung Quốc. Tuy nhiên, liệu kế hoạch này có ảnh hưởng lên mối quan hệ giữa Úc và Pháp, cũng như với các đối tác thường xuyên khác hay không ? Nhà báo Lưu Tường Quang :Chính phủ Úc đã công khai tuyên bố sẵn sàng thảo luận với Pháp để giải quyết khác biệt sau khi thỏa hiệp song phương bị hủy bỏ. Mặc dầu ở thời điểm này, chính phủ Úc từ chối xin lỗi (qua phát biểu của bộ trưởng Quốc phòng Úc, Peter Dutton). Thế nhưng, trong bang giao quốc tế, lời xin lỗi có thể được thể hiện dưới nhiều hình thức khác nhau. Nước Pháp cũng có thể trừng phạt kinh tế đối với Úc qua tiến trình thảo luận Hiệp định FTA với Liên Âu, nhưng để làm được điều này, trước hết Pháp cần phải thuyết phục 26 thành viên Liên Âu còn lại. Có thể nêu một vài phản ứng khác, trước hết là từ các nước láng giềng gần gũi. Mặc dù có quan hệ rất chặt chẽ về mặt kinh tế và hợp tác quốc phòng với Úc, New Zealand sẽ tiếp tục duy trì chính sách phi nguyên tử và không cho phép tàu chiến nguyên tử đến New Zealand. Trong khi đó, Indonesia không chính thức chống đối AUKUS, nhưng cũng bày tỏ quan ngại trước viễn tượng nước Úc có hạm đội tàu ngầm hạt nhân trong vòng 20 năm sắp tới. Vì lập trường này của Indonesia, thủ tướng Morrison đã phải hủy bỏ chuyến công du đến Jakarta. Ngoài ra, Malaysia cũng đã bày tỏ phản ứng tương tự như Indonesia. Trong khi đó, Việt Nam hình như chưa có phản ứng chính thức và công khai. Trên nguyên tắc, một nước Úc mạnh mẽ hơn và có ảnh hưởng nhiều hơn tại Biển Đông cũng có thể coi là thuận lợi cho Việt Nam. Vào thời điểm này, Singapore và Philippines là quốc gia Đông Nam Á có phản ứng tích cực với sự hình thành của AUKUS. RFI Tiếng Việt cảm ơn nhà báo Lưu Tường Quang. ********** * Ghi chú: Luật sư - Nhà báo Lưu Tường Quang có mối quan tâm đặc biệt đến các vấn đề chính trị, ngoại giao tại Úc và các nước trong khu vực Châu Á Thái Bình Dương. Ông là cựu Trưởng nhiệm SBS Radio (Head of SBS Radio), một cơ quan truyền thông đa văn hóa  của Úc Châu.

Tạp chí tiêu điểm - Úc phá vỡ hợp đồng với Pháp để đổi chiến lược chống Trung Quốc

Ngày 04/09/2021, hàng không mẫu hạm HMS Queen Elizabeth của Hải Quân Hoàng Gia Anh ghé thăm cảng quân sự Yokosuka của Nhật Bản. Đây cũng là chặng dừng cuối cùng trước khi tham gia cuộc tập trận đầu tiên với các đồng minh trong vùng Ấn Độ - Thái Bình Dương. Với những chiến dịch này, phải chăng Anh Quốc đang định hình những mục tiêu chiến lược mới cho tầm nhìn « Global Britain » được công bố hồi tháng 3/2021 ? Hãng tin Anh Reuters ngày 06/09/2021 cho rằng sự kiện hàng không mẫu hạm Anh lần đầu tiên cập cảng quân sự Nhật Bản sau một thập niên « đánh dấu bước khởi đầu một sự hiện diện quân sự thường trực tại một vùng đang nỗ lực kềm hãm đà đi lên thành cường quốc của Trung Quốc. » « Global Britain » : Tham vọng cường quốc của Luân Đôn Đương nhiên, trước những thông tin này, Bắc Kinh đã nhanh chóng có phản ứng. Phiên bản tiếng Anh của tờ Hoàn Cầu Thời Báo, cơ quan ngôn luận của đảng Cộng Sản Trung Quốc đã có lời mỉa mai cho rằng Luân Đôn đã có những tuyên bố « phóng đại », « cường điệu ». Bởi vì « sự hiện diện thường trực quân sự » đó của Hải Quân Anh chỉ là để lại hai chiếc tầu tuần tra « khả năng chiến đấu thấp », không được trang bị tên lửa, sau khi hàng không mẫu hạm rời khu vực. Vẫn theo trang mạng này, « Vương Quốc Anh thời kỳ hậu Brexit có tham vọng « Global Britain » (tạm dịch là Nước Anh toàn cầu) và đang nỗ lực thực hiện giấc mơ này. Đó chẳng qua là vì Anh Quốc xem Ấn Độ - Thái Bình Dương như là một trung tâm kinh tế và tâm điểm của trò chơi quyền lực lớn. Chính vì điều này mà Anh Quốc quyết tâm chứng tỏ sự tồn tại và vai trò của mình trong khu vực. » Câu hỏi đặt ra : Anh Quốc thật sự muốn gì khi gởi hàng không mẫu hạm đến Ấn Độ - Thái Bình Dương ? Liệu nước Anh có đủ phương tiện để thực hiện những tham vọng như Trung Quốc chỉ trích ? Đối với nhà nghiên cứu Georgina Wright, phụ trách chương trình châu Âu, Viện Montaigne, trước hết việc HMS Queen Elizabeth đến thăm Nhật Bản và tham gia tập trận với các đồng minh Mỹ, Nhật, Hàn và Úc là không chỉ mang tính biểu tượng cao, mà còn xác định mối quan tâm của Luân Đôn đối với khu vực. Hồi tháng Ba năm 2021, chính phủ Anh Quốc đã cho công bố một tập tài liệu dài 114 trang, có tựa đề « Global Britain in a Competitive Age ». Bản « tầm soát tổng thể về an ninh, quốc phòng, phát triển và đối ngoại » này, lần đầu tiên đưa ra khái niệm về tầm nhìn « Global Britain » (Nước Anh trên toàn cầu), nhằm khẳng định tham vọng cường quốc thế giới của Luân Đôn. « Sách Trắng » quốc phòng này của Anh, như cách gọi của nhiều chuyên gia, ấn định những ưu tiên địa lý mới, khi cho chuyển trục sang vùng Ấn Độ - Thái Bình Dương. Chính phủ thủ tướng Boris Johnson đánh giá khu vực này sẽ là « tâm điểm địa chính trị mới của thế giới ». Nếu như mối quan tâm này của nước Anh đối với khu vực được thể hiện rõ qua việc cụm từ « Ấn Độ - Thái Bình Dương » được đề cập đến hơn 30 lần trong Sách Trắng và được nhắc rất nhiều trong nghị trường Anh, thì chuyên gia về châu Âu, bà Georgina Wright, trên đài France Culture, nhận thấy rằng Anh Quốc hiện vẫn chưa có một chiến lược rõ ràng trong khu vực này. « Thật ra điều này chẳng có gì là ngạc nhiên cả. Đây là một khu vực mà đối với Luân Đôn có một vị trí mỗi lúc một lớn trên phương diện kinh tế và an ninh, nhất là do sự trỗi dậy của Trung Quốc. Thế nên, người ta mới thấy chiếc HMS Queen Elizabeth trong vùng. Dù sao đi nữa, tôi cũng cho rằng Anh Quốc vẫn còn lâu mới có một chiến lược cụ thể đối với vùng Ấn Độ - Thái Bình Dương. Vẫn còn một câu hỏi lớn được đặt ra trong nội bộ Nghị Viện Anh: Một cách cụ thể, việc có một sức mạnh, một sự hiện diện trong vùng Ấn Độ - Thái Bình Dương có ý nghĩa gì ? Và ngoài việc gởi chiếc hàng không mẫu hạm đến đó, quý vị sẽ phải làm gì nữa ? » « Global Britain » và chiến lược tái bố trí ngân sách Trở lại với những mỉa mai của tờ Global Times, bài viết còn cho rằng chính sách « hiện diện quân sự thường trực ở Ấn Độ - Thái Bình Dương » của Anh khó mà trụ được lâu dài do nguồn ngân sách và công nghệ hạn hẹp. Hải Quân Anh không thể triển khai dài hạn bất kỳ tầu sân bay nào trong số hai chiếc đang có ở nước ngoài.  Về điểm này, tờ Le Figaro của Pháp có nhắc lại, hồi tháng 11/2020, thủ tướng Anh đã thông báo tăng thêm 16,5 tỷ bảng Anh (22 tỷ đô la) trong bốn năm tới cho ngân sách quốc phòng. Đây là mức tăng cao nhất kể từ sau Đệ Nhị Thế Chiến kết thúc. Thế nhưng, trong ngắn hạn, bộ Quốc Phòng Anh sẽ cắt giảm một tỷ bảng Anh vào năm 2022. Điều đó có nghĩa là quân đội Anh sẽ giảm bớt 10 ngàn binh sĩ, từ 80 xuống còn 70 ngàn quân nhân. Ngược lại, nhiều phương tiện bổ sung sẽ cho phép hiện đại hóa Royal Air Force, đầu tư vào Nghiên cứu và Phát triển và như vậy trả lại cho nước Anh vị thế cường quốc hải quân hàng đầu ở châu Âu. Điều đó cũng đồng nghĩa với việc « không còn gởi binh sĩ thi hành nhiệm vụ ở nước ngoài thường xuyên và lâu hơn ». Một hình thức tái triển khai các phương tiện quân sự, theo như quan điểm của bà Georgina Wright. « Ở đây cho thấy có một chiếc lược mới trong chi tiêu quốc phòng của Nghị Viện Anh. Đúng là có một khoản cắt giảm lớn trong quân đội nhưng lại đầu tư nhiều trong công nghệ mới, mạng tin học. Trở lại với vấn đề Ấn Độ - Thái Bình Dương, chúng ta phải chờ xem để có thể biết được những tham vọng cụ thể cho khu vực này. Nhưng tôi tin rằng các đồng minh và các đối tác châu Âu trong khu vực sẽ tự hỏi : Điều đó có nghĩa là gì ? Đâu là các khả năng để thực thi các chiến lược đó ? Do vậy tôi cho là còn quá sớm để mà đưa ra các đánh giá ! » Trung Quốc, đối thủ cạnh tranh nên « dàn xếp » Vậy, trong tầm nhìn mới này, Anh Quốc có cái nhìn như thế nào về Trung Quốc ? Trái với Nga, vẫn bị xem như là kẻ thù chính yếu, thậm chí còn bị xếp vào diện « mối đe dọa tích cực », nước Anh của thủ tướng « Bojo » tỏ ra dè dặt hơn với Bắc Kinh. Trong báo cáo, Trung Quốc được mô tả như là một « thách thức hệ thống » hơn là một « kẻ thù truyền kiếp », bất chấp những căng thẳng giữa hai nước trong các hồ sơ Hồng Kông, người Duy Nghô Nhĩ, hay mạng 5G. Vì sao Anh Quốc có thái độ « hòa dịu » như vậy với Trung Quốc ? Chuyên gia về châu Âu, Viện Montaigne giải thích : « Điểm đáng ngạc nhiên ở đây là Luân Đôn có một lập trường về Trung Quốc rất gần gũi với Liên Hiệp Châu Âu hay nhiều nước châu Âu khác. Nhất là người ta có thể hợp tác với Trung Quốc để đối phó với những vấn đề lớn của thế giới như biến đổi khí hậu. Người ta khó thể phớt lờ và phải phối hợp với Bắc Kinh. Nhưng bên cạnh đó, cũng phải có một sự cứng rắn, mạnh mẽ về tất cả những gì có liên quan đến nhân quyền. Do vậy, tôi cho rằng Anh Quốc có một lập trường về Trung Quốc hòa dịu hơn so với Hoa Kỳ. » Nói một cách khác, nước Anh xem Trung Quốc như là một đối thủ cạnh tranh, nên biết « dàn xếp, điều đình ». Trước Quốc Hội, khi công bố chiến lược mới, ông Boris Johnson cảnh báo : « Những ai kêu gọi một cuộc chiến tranh lạnh với Trung Quốc hay tách biệt hoàn toàn nền kinh tế chúng ta ra khỏi Trung Quốc là đã bị nhầm : Chúng ta phải tìm kiếm một thế cân bằng và có một mối quan hệ sáng suốt với quốc gia này ». Anh chuyển trục từ Âu sang Á ? Nếu như trong báo cáo « Global Britain in a Competitive Age » vẫn nhấn mạnh đến vai trò « sáng lập » của NATO đối với chính sách quốc phòng và an ninh đất nước, Vương Quốc Anh dự tính triệt thoái các đội quân ra khỏi một số nước Bắc Âu, do việc chính quyền Luân Đôn đánh giá rằng nhiều nước khác, như Đức chẳng hạn, giờ đã có thể thay thế Anh Quốc. Câu hỏi đặt ra : Phải chăng với ý định này, Anh Quốc đang thật sự chuyển trục từ Âu sang Á ? Nhà nghiên cứu Georgina Wright tin rằng là chưa phải là lúc. « Khi đọc kỹ tài liệu này, đúng là Anh Quốc có tham vọng trở thành một cường quốc thế giới, nhưng trước hết đó phải là cường quốc châu Âu. Việc bảo đảm an ninh tại châu lục này vẫn là rất quan trọng. Chúng ta còn nhớ là Pháp đã 11 lần, Đức 7 lần nhắc đến việc xích lại gần hơn giữa NATO và Liên Hiệp Châu Âu, về sự hiện diện quân sự ở Sahel nữa. Khi nhìn thấy những gì diễn ra ở Afghanistan, người ta nghĩ là Anh Quốc sẽ hiện diện thường xuyên hơn, một cách tích cực hơn và sẽ tìm cách nói chuyện nhiều hơn với các đối tác châu Âu. Do vậy, tôi cho là đây chưa hẳn là một sự chuyển trục hoàn toàn sang Ấn Độ - Thái Bình Dương, đó mới chỉ là chuyện phát biểu mà thôi, còn phải chờ những việc được thực hiện trong những tháng, những năm sắp tới, để biết xem có những thay đổi quan trọng thực sự từ châu Âu sang châu Á hay không ? Riêng tôi, tôi cho rằng Anh Quốc vẫn cần châu Âu nhiều hơn là châu Á ». Trước những động thái này của Anh Quốc, Hoàn Cầu Thời Báo một mặt chế nhạo Luân Đôn vẫn còn bị giam hãm trong nỗi tiếc nuối về một thời kỳ ngoại giao bằng « họng súng », một thời kỳ đã qua. Mặt khác, Bắc Kinh cảnh cáo, Trung Quốc ngày nay không phải của 100 năm về trước và dọa rằng nếu Vương Quốc Anh dám có những hành động khiêu khích nào ở Biển Đông, những biện pháp đáp trả của Trung Quốc sẽ khiến nước này phải rút lấy kinh nghiệm về hậu quả của những hành động hấp tấp. Trước những thách thức to lớn như vậy, nhà nghiên cứu Georgina Wright tự hỏi, trên phương diện thực hành, đâu là những năng lực, nguồn lực để Vương Quốc Anh thực thi những chiến lược được vạch ra ? Đồng minh của nước Anh là ai ? Bởi vì ngay chính bản thân các nước đồng minh của Anh, do những hạn chế về khả năng và nguồn lực, cũng đang gặp khó khăn khi đưa ra các chọn lựa và những ưu tiên cụ thể !

Tạp chí tiêu điểm - Liệu Anh Quốc có đủ phương tiện để chuyển trục qua Ấn Độ-Thái Bình Dương ?

Ngày 11/09/2001, nước Mỹ rung chuyển vì loạt tấn công khủng bố thảm khốc nhất trong lịch sử đất nước. Gần 3.000 người chết và hơn 6.000 người bị thương. Hai mươi năm sau, dư chấn vẫn còn đó, và người ta vẫn tự hỏi : Làm thế nào một kiểu khủng bố như vậy lại có thể xảy ra tại Hoa Kỳ, một cường quốc quân sự hàng đầu thế giới ? 11/9/2001: « Cứ như một trận Trân Châu Cảng ! » Đó là một ngày thứ Ba định mệnh trong lịch sử nước Mỹ đương đại. Trong vòng chưa đầy hai tiếng, 19 tên khủng bố chiếm lấy 4 chiếc máy bay hàng không dân dụng Mỹ, tiến hành loạt tấn công tại ba điểm khác nhau : Tòa tháp đôi của World Trade Center ở New York, Lầu Năm Góc – trụ sở bộ Quốc Phòng Mỹ - và Shanksville tại Pennsylvania. Tấn thảm kịch này đã cướp đi 2.977 sinh mạng. Riêng tại tòa tháp đôi, con  số tử vong là 2.753 người, trong đó có 343 lính cứu hỏa và 60 cảnh sát, nhưng chỉ có 1.643 người là được nhận dạng.   Cả thế giới chấn động. Nước Mỹ bị tấn công. Cứ như một Trân Châu Cảng. Tổng thống Mỹ George W. Bush trên chiếc Air Force One rời Florida đến căn cứ quân sự Andrews ở ngoại ô Washington, khi quan sát Lầu Năm Góc từ trên cao, đã thốt lên : « Đây mới chính là diện mạo của cuộc chiến thế kỷ XXI ! ». Vì sao nước Mỹ - một cường quốc hàng đầu thế giới về quân sự cũng như là kinh tế lại không thể dự báo và ngăn chặn được cuộc tấn công thảm khốc đó ? Trong cuộc điều tra đặc biệt nhân kỷ niệm 20 năm tấn thảm kịch này, nhà báo Gregory Philipps của đài France Inter, qua các cuộc gặp gỡ với nhiều cựu nhân viên an ninh, tình báo Mỹ và một số chuyên gia Pháp, ghi nhận cả một hệ thống kẽ hở trong ngành an ninh, tình báo Mỹ vào thời điểm đó.   Al Qaida: Những chỉ dấu báo động đỏ Nhà báo nhắc lại, ba năm sau biến cố lịch sử này, năm 2004, ông Philip Zelikow, trong bản báo cáo của ủy ban điều tra Nghị Viện đã nêu rõ hai điểm yếu ngành an ninh Mỹ : Cuộc chiến chống khủng bố trước ngày 11/9 chỉ là một ưu tiên hạng ba đối với giới chức an ninh quốc gia và việc bảo vệ không phận Mỹ trong ngày bị tấn công chỉ được thiết lập một cách vội vã.  Điều khó hiểu là trước khi xảy ra vụ tấn công, đã có nhiều chỉ dấu báo động đỏ mối đe dọa khủng bố. Ngay từ giữa những năm 1990, Al Qaida, đặc biệt là Oussama Ben Laden, người thành lập tổ chức khủng bố này, đã nằm trong tầm ngắm của tình báo Mỹ. Nhiều vụ đánh bom tự sát được cho là do Al Qaida thực hiện nhắm vào người Mỹ và những cơ quan đại diện lợi ích Mỹ ở nhiều nơi trên thế giới, đã xảy ra trong suốt giai đoạn này. Cụ thể:  Vụ khủng bố ở tầng hầm parking của World Trade Center năm 1993 làm 6 người chết, hơn 100 người bị thương.  Tháng Giêng năm 1995, an ninh Philippines phá vỡ âm mưu chuyển hướng hàng chục máy bay dân dụng của Mỹ trên Thái Bình Dương của Al Qaida, còn được gọi là « chiến dịch Bojinka ».  Năm 1996, vụ tấn công khủng bố tại khu phức hợp dân cư Dahran ở Ả Rập Xê Út làm 20 người chết, trong đó hết 19 người là công dân Mỹ, 400 người bị thương.   Ngày 07/08/1998, cuộc tấn công khủng bố kép nhắm vào hai tòa đại sứ Mỹ, một ở Nairobi, Kenya và một ở Dar es Salaam, Tanzania đã làm 224 người thiệt mạng, trong đó có 12 công dân Mỹ.  Trong tầm ngắm Ali Soufan, cựu điều tra viên của FBI, một trong số những người đầu tiên gióng chuông báo động ngay từ năm 1996 về mối đe dọa Al Qaida nhớ lại : « FBI đã bắt đầu theo dõi Al Qaida khá sớm. Từ năm 1996, 1997, chúng tôi đã chú ý đến Ben Laden. Vào thời điểm đó, nhiều người trong cơ quan tình báo kể cả bên an ninh liên bang chỉ nghĩ rằng Ben Laden là một nhà tài trợ, chứ không nghĩ là nhân vật này có khả năng chuyển sang cả hành động.  Tháng 8/1996, ông ta tuyên bố thánh chiến chống nước Mỹ. Chúng tôi nghĩ là nghiêm trọng, nhưng nhiều người khác thì không. Tháng 2/1998, ông ta phát ra một lệnh fatwa kêu gọi hạ sát người Mỹ ở bất kỳ nơi nào trên thế giới. Chúng tôi thực sự tin rằng việc này là nghiêm trọng, đến mức ngầm kết án vắng mặt Ben Laden vào tháng 6/1998. » Về điểm này, ông Philip Zelikow, có giải thích thêm như sau : « Quả thật những kẻ thực hiện vụ khủng bố ngày 11/9 đã tuyên chiến với nước Mỹ bằng một bản fax gởi đến Luân Đôn vào đầu năm 1998. Bức fax này đến từ một nhóm bí ẩn, nằm ở một nơi kém phát triển nhất của thế giới, ở phía nam Afghanistan. Trong suốt năm 2001, chúng tôi đã suy nghĩ nhiều : Nhóm khủng bố này làm gì ở Afghanistan ? Nhưng ý tưởng nước Mỹ đến xâm chiếm Afghanistan để bắt lấy những kẻ đó trước năm 2001 là điều không thể nhắm đến ! » Những kẽ hở Sau vụ tấn công này, nhiều câu hỏi được đặt ra. 19 tên khủng bố đó là ai ? Vì sao chúng không bị theo dõi ? Tại sao thông tin đồng phạm Mohammed Atta, từ Hambourg (Đức) đến Mỹ vào đầu mùa hè năm 2000, để học lái máy bay tại nhiều trường khác nhau Florida, Arizona và Minnesota đã không được chuyển đến Washington ? Trả lời câu hỏi nhà báo Gregory Philipps, nhà nghiên cứu, chuyên gia về các mạng lưới thánh chiến, ông Dominique Thomas, thuộc trường EHSS, đưa ra các nhận định : « Trước hết, một trong những lỗ hổng lớn của hệ thống dân chủ là tình trạng quan liêu, đôi khi còn thiếu cả sự phối hợp giữa các ban ngành khác nhau. Quý vị có thể có đủ hết các mảng ghép nhưng chúng lại nằm rải rác ở nhiều bộ phận khác nhau, và không có sự liên thông hay kết nối tồi (…)  Hơn nữa, tôi nghĩ rằng vào thời điểm đó, cơ quan FBI có quá ít chuyên gia đủ khả năng phân tích các mối đe dọa. Nếu như chúng ta không có người thạo tiếng Ả Rập, những người nắm rõ khu vực này, hiểu được hệ tư tưởng, cách nói chuyện, tâm lý của những nhân vật đó, thì đương nhiên quý vị thất bại trong cuộc chiến này thôi ! »  Ali Soufan là một ví dụ điển hình. Là người đầu tiên xác định được danh tính của Khaled Cheikh Mohammed, kẻ chủ mưu của loạt tấn công thảm khốc, nhưng Ali Soufan là một trong số hiếm hoi các nhà điều tra của FBI nói thạo tiếng Ả Rập, vì có gốc người Liban. Tình trạng này cũng xảy ra tương tự ở CIA. Ông nhìn nhận sự hiểu biết về ngôn ngữ và văn hóa là điều cốt lõi trong cuộc chiến chống khủng bố.  Chống khủng bố: Ưu tiên hạng ba, thất bại to lớn Bên cạnh việc thiếu hiểu biết về thế giới Ả Rập, thiếu sự liên thông giữa các ban ngành, báo cáo của ông Philip Zelikow cho ủy ban điều tra nghị viện Mỹ còn nêu rõ trách nhiệm của ngành tình báo Mỹ trước ngày 11/9, chưa bao giờ xem xét nghiêm túc mối họa khủng bố. Cuộc chiến chống khủng bố chỉ là ưu tiên thứ yếu của an ninh Mỹ thời đó, theo như giải thích của ông Mathhew Levitt, chuyên gia về chống khủng bố, với nhà báo Gregory Philipps.  « Giờ nghĩ lại người ta chợt nhận thấy có điều gì không ổn, khó tin và cảm thấy đau đớn. Vào lúc đó có quá nhiều thông tin để xử lý, các nhân viên an ninh làm việc như điên. Nhưng bộ phận chống khủng bố ở FBI lúc ấy bị ví như là thùng nấu quần áo, đó không phải là nơi để họ thăng tiến. Hoạt động chính của FBI là tập trung nhiều vào các vụ án hình sự. Làm việc cho bộ phận chống khủng bố, gián điệp thật sự không mấy gì được xướng tên trên bảng vàng. Phần lớn thời gian họ chẳng bắt được ai. Ngày nay, khi nói đến khủng bố là người ta nghĩ đến cả một mẻ lưới. Nhưng đó là một hiện tượng hậu 11/9 ».  Nhìn từ khía cạnh này, bà Valerie Plame, một cựu sĩ quan CIA, đánh giá : « Đây thật sự là một thất bại to lớn của các cơ quan tình báo Mỹ. Đó chẳng qua là do thiếu chút suy nghĩ về việc làm thế nào vụ khủng bố này có thể xảy ra. Loạt khủng bố này không tốn kém nhiều chi phí (khoảng nửa triệu đô la), chẳng cần nhiều sự huấn luyện (hai năm chuẩn bị). Những tên khủng bố này lại thoát được tầm theo dõi của FBI, cơ quan lẽ ra có trách nhiệm phải giám sát những đối tượng này.  Rồi CIA cũng có cả những thông tin nhập cảnh vào Mỹ của những nghi phạm này nữa. Làm thế nào chúng có thể thoát được sự giám sát đó ? Người ta đã phớt lờ các dấu vết của FBI. Họ đã phí quá nhiều thời gian, sức lực và năng lượng để tìm kiếm một sự mưu phản. Nhưng làm gì có sự mưu phản nào. Đó chẳng qua là sự chểnh mảng, lơ là của Mỹ mà thôi ! »  Gregory Philipps lưu ý, trước năm 2001, mối đe dọa khủng bố này được cho là « xa vời » đến mức người ta có thể mang theo cả dao rọc giấy hay một con dao nhỏ kích cỡ chưa tới 10 cm trong hành lý mà không phải lo lắng gì. Thậm chí, người thân có thể đưa hành khách đến tận cửa lên máy bay. Trước ngày 11/9, FAA – Cục Hàng không Liên bang Mỹ công bố một danh sách đen cấm một số người đáp máy bay, nhưng danh sách này chỉ có 12 tên, trong đó Cheikh Mohammed, một trong số đầu não của loạt khủng bố này.  Ben Laden và 10 năm truy nã Đương nhiên, lãnh đạo CIA lúc bấy giờ là George Tenet đã được báo động, Richard Clark – cố vấn an ninh quốc gia của tổng thống Bush có gióng chuông báo động về mối họa khủng bố Al Qaida. Dù vậy, những tên khủng bố « nằm vùng » trên đất Mỹ lại không được cảm nhận như là mối đe dọa quan trọng. Vì sao như vậy ? Ông Andrew Card, chánh văn phòng Nhà Trắng thời kỳ đó giải thích :  « Tổng thống Bush đã làm những gì ông ấy nên làm. Tôi đã đọc lại tất cả những bản báo cáo tình báo mà ông ấy đã xem qua. Và tôi còn nhớ có một bản báo cáo gây tranh cãi được đệ trình lên hồi tháng 8/2001, báo động rằng Al Qaida đang chuẩn bị làm điều gì đó với Ben Laden. Rồi sau đó cũng có lời đáp : Đúng vậy, họ muốn tấn công nước Mỹ nhưng không ai có thể dự đoán chính xác ngày xảy ra vụ khủng bố.  Ai có thể có được câu trả lời đúng ? Liệu chúng tôi có thể nào cấm các máy bay cất cánh trong ngày 11/9 hay không ? Giờ thì chúng ta biết được là những tên khủng bố đó đã khởi động vụ tấn công này trước đó vài ngày. Như vậy là chúng tôi đã có những thông tin sai và do vậy chúng tôi đã chọn nhầm ngày để chặn các chuyến bay. Giả như chúng tôi có cấm các chuyến bay trong ngày đó, trong vòng một tuần hay một tháng, điều đó sẽ tàn phá kinh tế đất nước. Quốc Hội rất có thể sẽ chất vấn chúng tôi : Các ông đang làm điều gì vậy ? Các ông không thể đóng cửa kinh tế đất nước như thế. Giờ thì chúng tôi hiểu rằng lẽ ra chúng tôi đã phải làm điều gì đó ! »  Sau vụ khủng bố này, quyền hạn của các cơ quan tình báo đã được mở rộng. Hơn 262 cơ quan liên bang đã được lập ra hay được điều chỉnh lại. Hơn 850 ngàn nhân viên được tuyển dụng tại Mỹ trong lĩnh vực thu thập tình báo có nguy cơ biến hệ thống này còn trở nên quan liêu hơn và khó thể kiểm soát.   Một điều hiển nhiên là các cơ quan an ninh Mỹ đã không thể phá vỡ vụ khủng bố ngày 11/09/2001. Và họ cũng đã phải mất đến 10 năm sau mới tìm ra được kẻ chủ mưu thực sự của loạt khủng bố này : Oussama Ben Laden ! 

Tạp chí tiêu điểm - Vụ khủng bố 11/09/2001: Thất bại to lớn của tình báo Mỹ

Vào lúc chính sách tiếp nhận người tị nạn Afghanistan trong những ngày gần đây đang gây ra tranh cãi, thì quyền xin tị nạn hơn bao giờ hết cũng làm dấy lên nhiều nghi vấn. Đan Mạch và Anh Quốc thông báo muốn « dịch chuyển các đơn xin tị nạn » sang những trung tâm xử lý nằm ngoài khu vực châu Âu. Một hình thức ủy thác nguyên tắc bảo vệ người tị nạn ? Công ước Genève về quyền tị nạn đang bị « chà đạp » ? Công ước Geneve có còn giá trị sau 70 năm? Ngày 15/08/2021, Taliban trở lại cầm quyền sau 20 năm tiến hành thánh chiến. Còn Hoa Kỳ và các đồng minh phương Tây vừa vội vã rút quân, vừa hối hả đưa những người Afghanistan trốn tránh Taliban. Những hình ảnh hỗn loạn tại sân bay Kabul đập vào mắt mọi người khiến thế giới quên đi rằng năm nay là đúng 70 năm ngày Công ước Geneve về quyền tị nạn được ký kết, chính xác là ngày 28/07/1951. Bà Maria Arena1, nghị sĩ châu Âu người Bỉ, trên đài France Culture đã nhắc lại Công ước quy định : « Tất cả những ai gặp nguy hiểm tại nơi mình sinh sống và phải bỏ chạy khỏi đất nước đều có quyền được bảo vệ và người đó có quyền xin sự bảo hộ đó tại nơi nào mà họ muốn. Nghĩa là người đó có quyền tự do đi lại. Do vậy chúng ta không thể áp đặt nơi chốn nào họ phải xin sự bảo hộ đó », Những quyền này liệu có còn giá trị hay được tôn trọng, vào lúc phương Tây, nhất là nhiều nước thành viên Liên Hiệp Châu Âu, trước những làn sóng di dân ồ ạt đã , cho di dời các trung tâm tị nạn sang các nước khác như Rwanda hay Erythréa? Nhật báo kinh tế Les Echos cho biết ngày 03/06/2021, Đan Mạch – một trong số các nước có chính sách di dân nghiêm ngặt nhất – đã thông qua một đạo luật cho phép nước này mở nhiều trung tâm cho những người xin tị nạn. Theo luật đó, những ai xin tị nạn tại Đan Mạch, một khi đơn xin được nhận – ngoại trừ một số trường hợp được miễn như bệnh nặng, họ sẽ được chuyển đến một trung tâm tiếp nhận nằm ngoài lãnh thổ Liên Hiệp Châu Âu. Luật cũng quy định, « nếu bị từ chối, người xin tị nạn buộc phải rời nước tiếp nhận. Ngay cả những ai được hưởng quy chế tị nạn cũng sẽ không được phép trở lại Đan Mạch, mà họ chỉ đơn giản có được quy chế tị nạn tại một nước thứ ba » mà Đan Mạch có ký kết thỏa thuận, theo như lưu ý của ông Martin Lemberg-Pedersen, chuyên gia về vấn đề di dân, trường đại học Copenhague. Và chính sách này dường như cũng được Anh Quốc quan tâm đến. Việt Nam : Bài học kinh nghiệm xử lý tị nạn từ xa ? Khủng hoảng Afghanistan đang làm dấy lên những cuộc tranh cãi về người tị nạn và quyền tị nạn. Cuối cùng rồi những người tị nạn Afghanistan sẽ đi về đâu ? Đến các nước châu Âu ? Hay đến Mỹ, nơi mà họ hy vọng làm lại cuộc đời ? Hay là bị đưa đến các nước thứ ba, những nước mà các quốc gia phát triển có ký kết những thỏa thuận như Rwanda hay Ouganda ? Luật gia Jean-Pierre Alaux2, cũng trên đài phát thanh France Culture khẳng định xu hướng quản lý và xử lý hồ sơ xin tị nạn từ xa này không chỉ đã bắt đầu từ châu Âu, mà Mỹ cũng có những hợp đồng tương tự: « Khoảng 51 người tị nạn Afghanistan đã được đưa đến lãnh thổ Rwanda theo đề nghị của Mỹ. Ngoài ra, Somaliland, Colombia…cũng có các thỏa thuận với Hoa Kỳ ». Tuy nhiên, giáo sư Gérard-François Dumont3, lưu ý rằng, về mặt bản chất, vấn đề di dân tự bản thân nó đã là một vấn đề nằm ngoài lãnh thổ. Và theo ông chí ít, có hai kiểu di dân: « Trong một số trường hợp, nước nhận đơn xin tị nạn không phải chịu một trách nhiệm nào về những nguyên nhân dẫn đến việc nộp đơn xin tị nạn (…) Ngược lại, còn có kiểu di dân dẫn đến việc xin tị nạn là vì chúng ta có những trách nhiệm trong vấn đề này. Đó là do những cuộc can thiệp của chúng ta đã dẫn đến sự bất ổn cho một đất nước. » Đây chính là những gì người ta đã nhìn thấy tại Syria, Libya và giờ là Afghanistan. Trong những hồ sơ này, phương Tây đều có trách nhiệm. Cũng theo ông Gérard-François Dumont, nếu nhìn lại lịch sử, chính sách « giao khoán » hay « giao thầu » việc xử lý đơn xin tị nạn cho một nước khác đã tồn tại từ nhiều thập niên trước, mà Việt Nam sau năm 1975 là một ví dụ rõ nét nhất. Vị giáo sư về địa lý học, dân số học này nhắc lại : « Những gì xảy ra sau năm 1975, dĩ nhiên, một mặt có chuyện thuyền nhân, nhưng mặt khác người ta thường hay quên là còn có hàng trăm ngàn người Việt Nam, và nhất là người Cam Bốt, bị nhốt trong những trại tị nạn ở Thái Lan. Bởi vì trên thực tế, đơn xin tị nạn phải được nộp ngay tại những trại này ở Thái Lan. Không có gì khổ bằng khi một số người nhìn thấy đơn xin tị nạn của mình bị từ chối, trong khi có những người khác lại được chấp nhận đến nước này hay nước kia ». Công ước Geneve : Mỗi nước một phách Trước những cuộc khủng hoảng di dân dồn dập, phải chăng Công ước Geneve, năm nay mừng 70 tuổi, đang bị « chà đạp » ? Việc Đan Mạch – quốc gia có tham gia ký kết Công ước – « dịch chuyển quyền tị nạn » sang một quốc gia không tham gia Công ước đã làm dấy lên nhiều lời chỉ trích. Nếu như văn bản quốc tế này mang lại quyền tị nạn bình đẳng cho tất cả mọi người, thì việc áp dụng lại gặp nhiều trở ngại, tùy thuộc vào cách diễn giải của từng nước có ký kết Công ước Geneve, theo như giải thích của giáo sư Dumont; « Trên thực tế, tùy theo các nước châu Âu và còn tùy cả sự hiểu biết, kỹ năng, mà việc áp dụng Công ước lại rất khác nhau. Đơn giản chỉ vì có vài nước châu Âu đã áp dụng Công ước này từ nhiều thập niên qua, trong khi nhiều nước khác áp dụng muộn hơn, do mới tham gia ký kết gần đây. Cho nên, sự khác biệt trong cách áp dụng là một điều quan trọng. Ngoài ra, cần phải lưu ý thêm là người xin tị nạn cũng có quyền tự do trong việc lựa chọn nơi xin tị nạn. Họ có xu hướng chọn những nơi mà họ nghĩ rằng cơ hội được chấp nhận tị nạn cao hơn. Hơn nữa, chúng ta còn chưa nói đến khái niệm quốc gia an toàn. Nghĩa là nước Đức có thể từ chối đơn xin tị nạn của một người đến từ một nước mà Đức cho là an toàn và không ai bị trấn áp cả. Danh sách các nước an toàn của Đức và của Pháp là không giống nhau ! » Phương Tây luôn là điểm đến lý tưởng cho nhiều dòng di dân. Ông Jean-Pierre Alaux cho rằng đó còn là do hai đặc tính hấp dẫn. Thứ nhất là do đời sống kinh tế cao và nhiều khả năng hội nhập xã hội, tìm kiếm việc làm. Thứ hai, nền tư pháp rõ ràng, vững chắc, và một bộ máy hành chính hiệu quả. Trước làn sóng di dân lớn, phương Tây có xu hướng tìm cách xóa tan hai tính hấp dẫn đó, khi giao phó việc quản lý đơn xin tị nạn cho một nước thứ ba. Nhưng bằng cách nào ? Vị luật gia này giải thích : « Về mặt địa lý, khi giữ người xin tị nạn ở xa, bằng cách cấm họ tiếp cận các cơ sở bảo đảm hợp pháp, cho phép họ cầu cứu, cầu viện đến tư pháp, và bằng cách hướng họ đến những quốc gia không có nhân quyền hay tình trạng nhân quyền tối thiểu, và như vậy họ không có một sự bảo đảm nào là sẽ được bảo vệ một cách hiệu quả. » Hỗ trợ các nước lân cận và rủi ro di dân chọn lọc Dẫu sao thì các chuyên gia cũng có cùng chung một nhận định : Khi một nước bất ổn, thì các nước lân cận là những quốc gia bị ảnh hưởng trước tiên. Liên Hiệp Quốc dự báo thế giới sẽ có thêm nửa triệu người tị nạn Afghanistan trong năm 2021. Để tránh tái diễn khủng hoảng di dân như năm 2015, Liên Hiệp Châu Âu đã có cuộc họp trong ngày thứ Ba 31/08/2021 nhằm tìm kiếm một chiến lược đối phó. Một mặt nhiều nước thành viên Bắc Âu bày tỏ lập trường cứng rắn khi kêu gọi người dân Afghanistan « hãy ở gần nhà và gần nền văn hóa », « hãy ở tại chỗ, và chúng tôi sẽ hỗ trợ cho khu vực ». Mặt khác, Liên Hiệp Châu Âu dự trù một gói hỗ trợ tài chính cho các nước lân cận của Afghanistan như Pakistan và Tadjikistan. Liên Âu dự trù một khoản ngân sách 80 tỷ euro để hỗ trợ các nước này tiếp đón người tị nạn. Cách tốt nhất để tránh một cuộc khủng hoảng di dân là tránh một cuộc khủng hoảng nhân đạo, theo như tuyên bố của ủy viên Châu Âu Ylva Johansson sau cuộc họp. Chỉ có điều, như lưu ý của nữ nghị sĩ châu Âu Maria Arena, giải pháp này có nguy cơ bị biến thành một kiểu chính sách « di dân có chọn lọc »: « Điều quan trọng là có thể trao thêm khả năng cho các nước tiếp nhận những người chạy trốn chế độ Taliban. Liệu rằng ngay từ ban đầu, tại những nước đó, người ta có thể nộp đơn xin tị nạn ? Đương nhiên là Có. Đây chính là điều mà họ gọi là thủ tục tái định cư. Tuy nhiên, nên cẩn thận với thủ tục tái định cư này, bởi vì nó có thể được sử dụng như là một công cụ chọn lựa người tị nạn tốt. Người ta sẽ chọn những người nào mà họ thấy cần, đáng quan tâm như trường hợp của những Công giáo phương Đông, vốn dĩ đã gây ra nhiều cuộc tranh cãi. » ********** Ghi chú: 1. Maria Arena: Nữ nghị sĩ châu Âu, thuộc nhóm Liên minh Cấp tiến Xã hội và Dân chủ ở Nghị Viện Châu Âu, chủ tịch Ban Nhân Quyền. 2. Jean-Pierre Alaux, luật gia, thành viên nhóm Thông tin và Hỗ trợ Di dân. 3. Gérard-François Dumont, nhà địa lý học, Dân số học, Kinh tế gia, giáo sư trường Đại học Paris IV Sorbonne.

Tạp chí tiêu điểm - Afghanistan: Nguy cơ « dịch chuyển quyền xin tị nạn » ra ngoài Châu Âu

Thất bại của Hoa Kỳ tại Afghanistan là dấu hiệu của sự tái định hình địa chính trị. Thách thức lớn giờ không còn là một cuộc chiến chống khủng bố mà là Nga và Trung Quốc. Tuy nhiên, theo quan điểm của nhà chính trị học, chuyên gia về Quan hệ quốc tế Bertrand Badie, việc Kabul sụp đổ còn là một sự đại bại của cả nền ngoại giao phương Tây. Khi « người chăn cừu » đối đầu với cường quốc phương Tây Taliban ngày nay khác xa với Taliban của năm 2001. Tờ Asia Times lưu ý, trong cuộc tiến công thần tốc 4 ngày, Taliban đã chứng tỏ những « người chăn cừu » đã có thể đánh bại Hoa Kỳ và các cường quốc phương Tây. Sự sụp đổ một cách nhanh chóng của chế độ Kabul do Mỹ và phương Tây bảo trợ thật sự là một cú sốc mạnh, một cơn địa chấn địa chính trị toàn cầu. Kabul gợi nhắc lại sự kiện Sài Gòn thất thủ ngày 30/04/1975, một cột mốc quan trọng cho lịch sử thế giới đương đại thế kỷ XX.   Thế nhưng, Bertrand Badie, giáo sư danh dự trường đại học khoa học chính trị Sciences Po tại Paris, trong một chương trình phát thanh trên đài France Culture, lưu ý rằng, thế giới ngày nay chịu nhiều áp lực xã hội, những căng thẳng, các xung đột và cả những bế tắc của xã hội. Các nhà lãnh đạo phương Tây đã lầm lẫn nghĩ rằng chỉ cần phô trương sức mạnh, dùng vũ lực thì mọi việc có thể an bài. « Khi một cường quốc thoái lui, tình trạng thực tế như vốn có của một đất nước sẽ được phơi bày », ông nói, do vậy « mọi cuộc can thiệp của nước ngoài là luôn đi đến thất bại ».   Nhà chính trị học này nhắc lại, cuộc can thiệp của Mỹ tại Afghanistan được tiến hành trong bối cảnh mang nặng tư tưởng tân bảo thủ, với một ý tưởng xây dựng điều mà tổng thống thời bấy giờ ông George W. Bush gọi là « Greater Middle East »: Vùng Đại Trung Đông này chỉ sẽ được bình ổn bằng cách đi theo con đường dân chủ hóa mà phương Tây vạch ra.   Giờ đây, khi mô hình đó không còn trụ được nữa thì sự hỗn loạn là điều không thể tránh khỏi. Hệ quả là uy tín của Mỹ, phương Tây, và nhất là NATO đã bị sứt mẻ nghiêm trọng. Vẫn theo ông Bertrand Badie, sự việc còn làm nổi rõ một sự cạnh tranh gay gắt giữa hai nền ngoại giao trong cách tiếp cận hồ sơ Afghanistan.   « Ngày nay, người ta có cảm giác là có một sự cạnh tranh giữa hai kiểu ngoại giao. Nền ngoại giao phương Tây vẫn còn bị đóng khung trong một mô hình hai cực. Đó là một ngoại giao mang xu hướng phe phái, phân loại thế giới, một bên là những nước bạn bè, đồng minh, khách hàng và bên kia là những kẻ thù. Đương nhiên, tầm nhìn này chính là một trong những nguyên nhân dẫn đến thất bại gần như không thể tránh khỏi.   Ở phía đối diện, chúng ta có một kiểu ngoại giao khác đang được hình thành, cũng không mấy gì đạo đức cho lắm, nhưng có thể nói là láu lỉnh hơn, mà tôi gọi là "catch-all diplomacies", đó là một kiểu ngoại giao "không bỏ sót điều gì". Trong một thế giới như hiện nay, cần phải thiết lập các mối quan hệ ngoại giao với tất cả mọi người, với tất cả những gì tồn tại, và phải thỏa hiệp, cố gắng đi xa hơn nếu có thể, theo cách hướng đến một đồng thuận. »  Đây chính là kiểu ngoại giao thực dụng, đang được Nga và Trung Quốc tiến hành. Cả hai nước này lần lượt tiếp đón các phái đoàn của Taliban nhằm tìm cách thiết lập bang giao với Taliban tùy theo mục tiêu chính trị và lợi ích an ninh quốc gia của từng nước. Chuyên gia về Quan hệ quốc tế nhắc lại, chủ nghĩa thực dụng từng được phương Tây áp dụng trong suốt thời kỳ thế giới phân thành lưỡng cực, nhằm mở rộng, củng cố phe phương Tây để đối phó với mối đe dọa từ Liên Xô.   Taliban, Pakistan và phương Tây : Sao đã đổi ngôi ? Giờ đây, trong bối cảnh này, phương Tây tự hỏi : Làm thế nào cư xử với Taliban ? Có nên nói chuyện với phe nổi dậy này hay không ? Những câu hỏi ít nhiều gây ngạc nhiên cho giới quan sát. Với ông Bertrand Badie, Châu Âu ngày nay rơi vào ngõ cụt. Trước tình hình Afghanistan hiện nay, các nền ngoại giao phương Tây hầu như trong một thế tồi. Họ chẳng có nhiều lá chủ bài trong ván cờ này: « Ở đây chúng ta có nhiều hình ảnh để mà quan sát. Thứ nhất, phương Tây hầu như vắng bóng tại vùng mà người ta gọi là Đại Trung Đông, như tại Iran, Syria hay Irak chẳng hạn, trong một chừng mực nào đó, phương Tây gần như không thể nào nhúng tay vào bất cứ chuyện gì. Nếu như trong vòng hai thế kỷ, phương Tây là người giám hộ cho Trung Đông, thì giờ họ không còn có chút trọng lượng nào trong khu vực. Điều này quả thật là đáng lo ngại.  Yếu tố thứ hai, khi nhìn bản đồ Afghanistan, người ta cũng quan tâm đến các nước láng giềng. Chẳng hạn như Trung Quốc, tuy chỉ có một đường biên giới chung ngắn ngủi nhưng lại ẩn chứa một khả năng tranh chấp to lớn tiềm tàng, bởi vì còn có một tình liên đới giữa Taliban với người Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương, mà với Trung Quốc đây là một trong những mối họa gây bất ổn lớn.   Ngoại trưởng Vương Nghị đã tìm cách xử lý vấn đề này một cách khéo léo, một mặt ông ấy tiếp giáo sĩ Baradar (nhân vật số 2 của Taliban), nhưng mặt khác ông ấy tìm cách dựa vào đồng minh Pakistan, vốn dĩ được cho là đồng minh của Taliban. Đây là một cách thức chơi trò cân bằng. Và như vậy, điều này mang lại cho Trung Quốc một vị thế quan trọng trong khu vực, lớn hơn nhiều so với vị thế của Trung Quốc trước đây và nhất là của phương Tây ngày nay.   Rồi chúng ta còn có 2 hay 3 cường quốc khác trong khu vực, như Iran, cũng đang nỗ lực thiết lập một mối quan hệ đồng thuận với Afghanistan một cách uyển chuyển, nhưng không kém phần phức tạp. Nhất là chúng ta còn có một láng giềng lớn khác nữa, quan trọng không kém, vì đó còn là một cường quốc hạt nhân trong khu vực : Pakistan. Đây là quốc gia đỡ đầu cho Taliban và có thể đóng vai trò nhà trung gian giữa Afghanistan và Trung Quốc, và rất có thể là giữa Afghanistan với các cường quốc phương Tây, do Pakistan cũng có quan hệ truyền thống với nhiều cường quốc phương Tây.  Điều thú vị ở đây là chúng ta đang chứng kiến cảnh phương Tây, người giám hộ, nước đỡ đầu, ông chủ của ngày hôm qua, nay chỉ có thể bước vào cuộc chơi này qua ngả trung gian của một nhà nước xưa kia từng là nước được che chở như Pakistan chẳng hạn. »  Kabul thất thủ : Lỗi ở Ashraf Ghani ? Điều hiển nhiên là việc Mỹ triệt thoái quân đều làm Nga và Trung Quốc hài lòng, khi thấy rằng cường quốc số một thế giới giờ không thể nào gây áp lực với hệ thống quốc tế. Nhất là, hình ảnh hỗn loạn tại Kabul còn là một « thảm kịch » cho NATO, minh chứng cho sự bất lực của khối  quân sự này trong việc xử lý cuộc khủng hoảng. Thế nên, nhà nghiên cứu chính trị học này cho rằng, người ta khó có thể đổ hết mọi lỗi lầm lên vai ông Ashraf Ghani:   « Trong tình huống này, chúng ta có bên can thiệp, trên thực tế là nước giám hộ, và rồi chúng ta có một chính phủ được dựng lên, được bên can thiệp bảo vệ và chính phủ đó là một nhà nước được che chở.   Theo định nghĩa, một nhà nước được che chở thì không vận hành được, bởi vì một nhà nước được che chở thì bị lệ thuộc, điều đó có nghĩa là nhà nước này luôn trong trạng thái được viện trợ, điều đó cũng có nghĩa là họ được viện trợ những gì họ thấy phù hợp cho họ, cho các nhà lãnh đạo Afghanistan. Bởi vì họ đâu có nguồn thu nào khác, ai cũng ngạc nhiên là quân đội Afghanistan có quân số đông hơn phe Taliban mà hoàn toàn bại trận.  Cũng theo định nghĩa, các định chế của nhà nước được che chở là những định chế tham nhũng, yếu kém và không thể tự chủ, chẳng có chút năng lực riêng nào, cho nên, việc đổ hết mọi sai lầm lên ông Ashraf Ghazi đáng thương thì cũng hơi khó hiểu.   Điều này quả thật là phi lý, bởi vì ông Ghani chính là kết quả của một kiểu lập luận can thiệp. Ông ấy khá giống với Ngô Đình Diệm, người từng là tổng thống chính phủ miền Nam Việt Nam trong những năm 1960. »  Ngoại giao phương Tây thực sự trong sạch ? Câu hỏi đặt ra : Ngoại giao phương Tây giờ có thể làm được gì ? Về mặt lý thuyết, mục tiêu của ngoại giao là xử lý các cuộc phân ly, các tranh chấp, căng thẳng hay xung đột. Phương Tây từ bao lâu nay đã hiểu nhầm ý nghĩa của « ngoại giao », khi luôn tỏ ra « xưng bá, xưng hùng », lập bè lập phái. Giáo sư Bertrand Badie lấy làm tiếc rằng, kể từ khi bức tường Berlin sụp đổ, nền ngoại giao phương Tây đã không biết cách thay đổi « phần mềm » của mình để thích ứng với những thay đổi thời đại, mà Afghanistan là một ví dụ điển hình mới nhất:  « Chúng ta vẫn còn trong kiểu ngoại giao theo phe phái, được cho là một nền ngoại giao vì nhân quyền; trong khi  thực tế lại cho thấy không đúng như vậy, bởi vì trong phe phương Tây, chúng ta thấy có nhiều nhà độc tài như thống chế Sissi của Ai Cập, hoàng thái tử Mohammed Ben Salmane (MBS) của Ả Rập Xê Út, hay như những gì đang xảy ra xung quanh vụ tai tiếng Pegasus.   Tất cả những điều đó cho thấy rõ là đặc tính của nền ngoại giao phương Tây chính là ý chí khẳng định một bản sắc trước đối thủ, chứ không phải là những đức tính.   Thế nhưng, ngoại giao lại là điều ngược lại, không phải là sự tự khẳng định bản sắc của mình trước những kẻ khác, mà là tìm kiếm một đồng thuận với những bản sắc, là sự thỏa hiệp để xây dựng một trật tự quốc tế ổn định ».

Tạp chí tiêu điểm - Afghanistan : Sự đại bại của nền ngoại giao phương Tây ?

Thể thao và chính trị như một cặp đôi khó thể tách rời. Giới quan sát cho rằng, những cuộc tranh tài thể thao quốc tế lớn thu hút sự chú ý của giới truyền thông nắm giữ ít nhất ba vai trò quan trọng trong quan hệ quốc tế : Một chiếc gương dị dạng, một bộ máy tuyên truyền và một đấu trường giữa các cường quốc. Một điều chắc chắn : Thể thao có một chức năng địa chính trị. Từ thế vận hội Berlin năm 1936 – đấu trường tuyên truyền cho Đức Quốc Xã – cho đến nắm tay giơ cao của hai vận động viên người Mỹ Tommie Smith và John Carlos tại Olympic Mêhicô 1968, rồi từ cuộc đua xe địa hình Dakar ở Ả Rập Xê Út 2020? cho đến ngoại giao sân vận động của Trung Quốc, hay sắp tới là Cúp bóng đá thế giới ở Qatar 2022… chưa có lúc nào thể thao lại trở thành một thách thức địa chính trị lớn như lúc này. Hơn thế nữa, đó còn là một công cụ thực thi « quyền lực mềm », một công cụ gây ảnh hưởng cực kỳ hiệu quả. Tokyo 2020 và hơi hướm Chiến tranh lạnh Thế Vận Hội Tokyo vừa kết thúc cũng không là một ngoại lệ. Đây sẽ là một kỳ thế vận đáng nhớ trong lịch sử. Bất chấp dịch bệnh Covid-19 hoành hành dữ dội, sự phản đối mạnh mẽ của công luận, chính phủ Tokyo vẫn quyết tâm tổ chức sự kiện trọng đại này trong khuôn khổ thu hẹp, nghĩa là không có khán giả. Tất cả tựu chung cũng chỉ vì hai chữ « chính trị ». Carole Gomez, giám đốc nghiên cứu về Địa chính trị thể thao, Viện Quan hệ Quốc tế và Chiến lược (IRIS), trên đài RFI giải thích : « Đây là một thách thức thật sự cho Nhật Bản trong việc duy trì thế vận hội, bởi vì ngay từ chiến dịch vận động giành quyền đăng cai, Nhật Bản đã xem kỳ thế vận hội này như là một sự hồi sinh. Năm 2013, cuộc vận động đã diễn ra rất là gay gắt giữa Tokyo, Istanbul và Madrid. Nhật Bản nhấn mạnh đến tầm quan trọng của kỳ thế vận này trong bối cảnh hậu Fukushima. Nhưng ý tưởng ở đây còn muốn xem kỳ tranh tài này như là một sự sang trang đại dịch virus corona. Ủy ban Tổ chức thế vận nhiều lần nhấn mạnh đến tầm quan trọng, không chỉ cho Nhật Bản, mà còn cho thế giới nữa : Sự chấm hết của dịch bệnh Covid và sự trở về của nhân loại. Ở đây còn có một yếu tố không thể bỏ qua : Thế vận hội cho người khuyết tật sẽ phải diễn ra và Thế vận hội mùa đông Bắc Kinh sắp tới. Do vậy, lẽ đương nhiên, Nhật Bản không thể để Trung Quốc chiếm đoạt lấy hình ảnh này ». Olympic 2020 còn gây sự chú ý bởi vụ một vận động viên điền kinh người Belarus, Krystsina Tsimanouskaya phải « cầu cứu » Ủy Ban Olympic Quốc Tế (CIO) để có thể đi tị nạn chính trị ở Ba Lan. Cô tố cáo hai huấn luyện viên của Belarus đã đe dọa và cưỡng ép cô về nước chỉ vì những lời chỉ trích các định chế thể thao của nước này. Đối với ông Pascal Boniface, giám đốc Viện IRIS, sự việc gợi nhắc lại thời quá khứ chiến tranh lạnh. « Có một sự trở về với thời kỳ chiến tranh lạnh. Chúng ta biết rõ là trong suốt giai đoạn này, các vận động viên điền kinh, thể thao của nhiều nước cộng sản bị giám sát chặt chẽ, để họ không thể trốn thoát ra nước ngoài, họ không thể chọn lấy sự tự do. Còn nhớ là trong kỳ thế vận hội mà Liên Xô lần đầu tham gia năm 1952, có một làng thể thao đặc biệt dành riêng cho các vận động viên Liên Xô, để họ không thể hòa lẫn với những đoàn thể thao các nước khác. Thế nên, chúng ta thấy rõ cốt lõi của hệ thống chính trị Belarus hiện nay vẫn còn gắn chặt với thời Stalin. » Chính trị và thể thao không thể hòa lẫn ? Cũng theo nhà nghiên cứu Boniface, các định chế thể thao luôn nói rằng không nên trộn lẫn thể thao và chính trị. Điều đó vừa là thành thật, nhưng cũng là giả dối. Ngay từ phiên bản đầu tiên của thế vận hội hiện đại, nam tước Coubertin, khi muốn tái dựng lại Thế vận hội, đã vạch hẳn hai mục tiêu, trong đó khía cạnh chính trị, chiến lược là không thể phớt lờ: « Đây thật sự là ví dụ về một mệnh lệnh đầy mâu thuẫn. Nam tước Coubertin đã không thoát được những định kiến thời bấy giờ, nhưng cùng lúc tạo ra được điều gì đó hoàn toàn mang tính phổ quát, có tầm quan trọng rất lớn. Trong phiên bản thế vận hội đầu tiên này, chỉ có 13 nước tham gia, gồm hai nước châu Mỹ và 11 quốc gia châu Âu. Nhưng đó là kỳ thế vận của nam giới và người da trắng. Rồi sau này Thế vận hội gần như hoàn toàn mang tính đại diện cho tất cả các quốc gia, những kỳ thế vận phổ quát. Tuy nhiên, ở ông Coubertin còn có một điều gì đó hơi giả dối, cũng có thể là vô thức : Ông ấy không muốn người ta bày tỏ chính kiến, không pha lẫn thể thao với chính trị, nhưng lại muốn làm dịu các mối quan hệ quốc tế. Đây rõ ràng mang tính chính trị. Nhưng cũng nên nhớ rằng còn có một ý đồ khác mà nam tước Coubertin muốn che giấu : Mang lại nguồn năng lượng, tác phong nỗ lực cho giới trẻ Pháp để phục thù cuộc bại trận trước quân Phổ năm 1870, hơn là mục tiêu thế vận hội. Bởi vì người ta cho rằng thất bại của nước Pháp một phần là do thể lực không bằng quân Phổ. » Thể thao : Sàn đấu cho hai khối Đông - Tây Đệ Nhị Thế Chiến kết thúc, Chiến Tranh Lạnh ùa đến, và thể thao còn là một sàn đấu khác cho cuộc so tài Đông – Tây. Sau mỗi một kỳ Thế vận, người ta lại đếm số huy chương vàng giữa Liên Xô và Mỹ nhằm chứng tỏ hệ thống nào, xã hội chủ nghĩa hay tư bản chủ nghĩa, là hiệu quả nhất, phù hợp cho giới trẻ nhất và đặc biệt là có nhiều hiệu năng nhất. Bà Carole Gomez nhớ lại : « Kể từ năm 1952, người ta thật sự thấy rõ trong lối suy nghĩ một số chiến lược nào đó chỉ để chứng tỏ trên địa bàn rằng hệ thống của họ là tốt nhất. Điều này được thể hiện rõ cả trên bình diện thành tích thể thao, kỷ lục được phá, lẫn trong khả năng tổ chức các cuộc tranh tài. Người ta còn nhớ là Thế vận hội mùa hè 1980 được tổ chức ở Matxcơva, nhưng Thế vận hội cho người khuyết tật năm đó lại diễn ra ở Hà Lan, bởi vì Liên Xô cho rằng đất nước của họ không có người tàn tật, do vậy chẳng có lợi ích gì khi tổ chức các cuộc tranh tài cho người khuyết tật trên lãnh thổ của mình. Kỳ thế vận hội năm đó đã bị tác động mạnh bởi làn sóng tẩy chay quan trọng. Vấn đề ở đây là người ta đang ở giữa lòng những căng thẳng mang tính thời sự quốc tế và ý muốn thật sự nâng cao giá trị hệ thống của mình, bất kể đó là chủ nghĩa tư bản, hay chủ nghĩa cộng sản, nhằm chứng tỏ đến mức nào hệ thống này vượt trội hơn hệ thống khác. » Hình thức cạnh tranh này vẫn còn tiếp diễn cho đến ngày nay, và in sâu trong tâm thức người xem đến mức phản ứng đầu tiên vào cuối một kỳ thế vận hay một cuộc tranh tài là nhìn xem hoặc tổng số huy chương, hoặc ai đứng trên bục danh dự. Nhà nghiên cứu địa chính trị thể thao Carole Gomez nói tiếp : « Điều thú vị là ngày nay người ta còn thấy vài di chứng của sự căng thẳng mạnh mẽ đó giữa Hoa Kỳ và Nga, và rộng hơn nữa giữa Mỹ với nhiều cường quốc khác, ở đây là với Trung Quốc. Cụ thể là có một sự cạnh tranh gay gắt trong việc sắp hạng số huy chương. Kỳ thế vận hội 2008 tại Bắc Kinh đặc biệt thú vị bởi vì, lần đầu tiên Trung Quốc về đầu trong bảng tổng sắp số huy chương, vụ việc này đã dẫn đến một chút căng thẳng ngoại giao nhỏ giữa hai tòa đại sứ Mỹ và Trung Quốc, bởi vì bên nào cũng cho là mình về đầu trong bảng xếp hạng. Một bên thì viện dẫn tổng số huy chương, còn bên kia thì đòi tính số huy chương vàng. » Trung Quốc và chiến lược « ngoại giao sân vận động » Với nước Nga của ông Vladimir Putin, thể thao còn là một cách thức để lấy lại vị thế đất nước. Khi lên cầm quyền, chủ nhân điện Kremlin muốn khôi phục lại danh dự cho thể thao Nga sau một chuỗi sự kiện thảm hại trong những năm 1990, làm lộ rõ những suy sụp về chiến lược và kinh tế của thể thao Nga và đất nước nói chung. Ông Pascal Boniface, giám đốc viện IRIS, nhắc lại, cũng như nhiều nhà lãnh đạo khác, tổng thống Nga trông cậy nhiều vào thể thao vì mục tiêu sức khỏe cộng đồng, nhưng cũng nhằm làm tỏa sáng đất nước. « Tổng thống Nga can dự nhiều đến mức tay bị nhúng chàm vì vấn đề doping. Đó không phải là một nước Nga tham dự vào Thế vận hội, mà là đoàn vận động viên Nga. Dù vậy, họ cũng đã có được thứ hạng cao. Đúng là ông Putin có một quyết tâm như vậy và ông ấy đã có được Thế vận hội mùa đông Sotchi, Cúp bóng đá thế giới 2018. Dù cho có những căng thẳng, Sotchi và World Cup vẫn không bị tẩy chay. Và cho dù các cuộc tranh cãi về Qatar 2022 có ra sao, chúng ta có thể đánh cược rằng không một đội tuyển nào đã qua vòng loại sẽ tẩy chay. Tôi cho rằng thời kỳ của "sự tẩy chay" cả cho JO lẫn World Cup là đã lỗi thời. » Thể thao chưa hẳn là một chiếc đũa thần kỳ, nhưng là một công cụ  hữu hiệu, nếu người ta biết sử dụng một cách thông minh. Đây cũng chính là những gì Trung Quốc đang làm đối với các nước châu Phi. Xưa kia với Mỹ để nối lại quan hệ, người ta nói đến « ngoại giao bóng bàn », thì nay với các nước châu lục đen, Bắc Kinh dùng chiến lược « ngoại giao sân vận động » để mở rộng ảnh hưởng tại châu Phi, theo như giải thích của bà Carole Gomez. « Chính sách này giờ mang một diện mạo mới với sự ra đời của dự án Những Con đường Tơ lụa mới, hoặc thông qua các chương trình trao đổi, hoặc các công trình xây dựng, hoặc hợp tác chặt chẽ giữa các định chế thể thao, đương nhiên cả với các định chế chính trị nữa. Ở đây, Trung Quốc có một quyết tâm thật sự đến cắm rễ trên lãnh thổ các nước châu Phi. Người ta nói nhiều đến những con đường tơ lụa mới đi qua vùng Trung Á, châu Âu, mà quên rằng những con đường này còn băng qua cả châu Phi, với những cảng biển, thành phố, thủ đô, những mạng lưới giao thông, năng lượng, và đương nhiên có cả các công trình xây dựng. Ví dụ như tại Gabon, ba trong số các sân vận động là hoàn toàn được xây dựng nhờ vào nguồn tài chính của Trung Quốc nhân kỳ tranh tài của châu lục. Điều đó cho thấy rõ là sự hiện diện của Trung Quốc ở châu lục này là rất quan trọng. » Kể từ giờ, thể thao chiếm một vị trí vượt quá mọi giới hạn chung nào trong một không gian công cộng quốc tế mà nó chưa từng có trong quá khứ. Câu hỏi muôn thuở luôn được đặt ra : Liệu rằng thể thao có làm cho các mối quan hệ quốc tế bớt căng thẳng ? Lời giải đáp cho câu hỏi này cũng thật là khó. Nhưng có một điều chắc chắn là : Trên cả những cảm xúc, thú vui, niềm vui và hy vọng, đây còn là một vấn đề địa chính trị ! 

Tạp chí tiêu điểm - Thể thao và địa chính trị : Một cuộc hôn nhân cưỡng chế ?

Vai trò trung tâm của ASEAN, chủ nhân của vùng chiến lược địa chính trị Đông Nam Á, là chủ đề thu hút sự quan tâm của giới phân tích trong thời gian qua, đặc biệt khi ASEAN đứng trước một Trung Quốc bạo quyền và các quốc gia dân chủ trở lại mạnh mẽ trong cuộc đối đầu với Trung Quốc; cùng các vấn đề như đại dịch COVID-19, khủng hoảng chính trị Miến Điện, hay biến đổi khí hậu. Trong bối cảnh đó, ASEAN có thật sự tồn tại dưới một thể thống nhất; giữ vững được vai trò trung tâm? Những cơ hội cũng như thách thức nào cho ASEAN trước sự cạnh tranh gay gắt giữa các cường quốc? Xin mời quý vị nghe nhận định của Luật sư - Nhà báo Lưu Tường Quang trong cuộc trả lời phỏng vấn đài RFI Tiếng Việt*. RFI: Thưa ông, nói về Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), có lẽ chúng ta bắt đầu từ tôn chỉ hoạt động của nó. Thực tế, các quốc gia thành viên có thống nhất thực hiện đúng như những gì đã đề ra nhằm khẳng định vai trò trung tâm và lợi ích của khối này trong khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương? Luật sư - Nhà báo Lưu Tường Quang: Đọc qua hầu hết những phát biểu của các Chủ tịch luân phiên ASEAN (Chairman's Statement) trong nhiều năm qua, chúng ta thường thấy một chi tiết quen thuộc, đó là vai trò trung tâm của ASEAN (ASEAN centrality). Với tư cách Chủ tịch ASEAN năm 2020, ông Nguyễn Xuân Phúc đã nói: “Chúng tôi - tức là những trưởng nhiệm hành pháp của 10 nước hội viên, xác nhận lại sự quan trọng của việc duy trì vị thế trung tâm của ASEAN, tính nhất quán trong nỗ lực xây dựng cộng đồng, tiếp cận với các đối tác nước ngoài và cấu trúc khu vực” (“We reaffirmed the importance of maintaining ASEAN centrality and unity in our community-building efforts, engagement with external partners and the regional architecture”). Cũng như những chủ tịch tiền nhiệm và kế nhiệm, thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc không hề định nghĩa vai trò trung tâm của ASEAN là gì. Nhìn qua những phát biểu, chúng ta có thể hình dung bối cảnh mà vai trò trung tâm được coi là thiết yếu, đó là tiến trình xây dựng cộng đồng ASEAN (thành phần cốt lõi trong sinh hoạt nội bộ ASEAN), giao tiếp với các đối tác nước ngoài, và tổ chức khu vực. Thành công lớn nhất của ASEAN là đã biến một tổ chức nguyên thủy chống cộng (1967) thành một tổ chức mở rộng phát triển kinh tế và có một thế đứng nhất định về chính trị, ngoại giao khu vực. Hiện nay, ASEAN là một thị trường gồm 650 triệu dân với tổng sản lượng nội địa chung là 2.8 tỷ Mỹ kim. ASEAN tự đặt cho mình hai nguyên tắc sinh hoạt, đó là quyết định trên căn bản đồng thuận và không can thiệp vào chính trị nội bộ của nhau. Cả hai nguyên tắc này có thể thích hợp với hai thập niên trước đây. Tuy nhiên, hiện nay, chính nó có thể đẩy ASEAN vào tình trạng bị động, thậm chí bất lực và gây chia rẽ nội bộ mà một đại cường khu vực dễ dàng khai thác. Thí dụ điển hình: Vì nguyên tắc không can thiệp nội bộ (và phần nào vì lý do quyền lợi đầu tư như Singapore và Việt Nam), mà ASEAN bất động đối với hai cuộc khủng hoảng tại Miến Điện dưới thời hai chính quyền quân phiệt. Một thí dụ khác: Vào năm 2012, khi Cam Bốt làm Chủ tịch, Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN đã không thể phổ biến Thông cáo chung, vì thủ tướng Hun Sen không đồng ý với đoạn nói về tranh chấp Biển Đông mà giới quan sát coi là không làm vừa lòng Bắc Kinh.  RFI: Có thể nói, Đông Nam Á là sàn đầu tư đem lại lợi nhuận tương đối an toàn cho sáng kiến “Vành đai và Con đường” của Bắc Kinh, nhưng khu vực này cũng là sân chơi lý tưởng mà các nước dân chủ sử dụng để đối kháng Trung Quốc. Đó cũng là một trong những nguyên nhân chính yếu thành lập Bộ tứ An ninh (The Quad). Diễn đàn đối thoại này chủ trương hành động dựa trên sự tự do và mở rộng của “Khung Chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Dương” (2007) và Tuyên bố chung ("The Spirit of the Quad", 03/2021). Vậy, hai sách lược này có gì khác nhau và tác động thế nào lên khu vực Đông Nam Á? Luật sư - Nhà báo Lưu Tường Quang: Khởi thủy của The Quad là sáng kiến của Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe khi ông đọc diễn văn tại New Delhi năm 2007 về giao thoa giữa Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương. Từ đó, nảy sinh ra khái niệm một tập hợp thân hữu giữa 4 quốc gia dân chủ: Ấn, Mỹ, Nhật, Úc, mà tổng thống Mỹ George W Bush đã từng gợi ý. Theo đó, bất cứ sự hợp tác nào giữa các quốc gia dân chủ trong vùng Ấn Độ - Thái Bình Dương đều bị Trung Quốc phản đối. Bắc Kinh xem đây là một nỗ lực bao vây Trung Quốc theo tư duy của một cuộc chiến tranh lạnh mới. The Quad phiên bản 1-0 này chết yểu sau khi tại Úc có sự thay đổi chính trị. Thủ tướng Đảng Lao Động Kevin Rudd tuyên bố Úc sẽ không tiếp tục tham dự “The Quad” trong năm 2008. Lý do là vì Bắc Kinh đã tạo áp lực lên thủ tướng mới của nước Úc, mặc dầu ông Kevin Rudd đã phủ nhận việc này. Với sự rút lui của Úc, The Quad đã phải ngưng hoạt động cho đến năm 2017, khi tổng thống Philippines Rodrigo Duterte tổ chức Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á (EAS) tại Manila. Với sự có mặt đầy đủ lãnh đạo của 4 nước, The Quad phiên bản 2-0 được chính thức ra đời. Về mặt tổng thể, chủ đích của “The Quad 1.0” (2007) và “The Quad 2.0” (2021) hầu như tương đồng. “Khung chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Dương” là chỉ vùng không gian địa lý và “The Spirit of the Quad” là nói về nội dung, về tinh thần hợp tác để duy trì vùng địa lý này được tự do, rộng mở và hòa bình. Điểm khác biết rõ rệt nhất trong khoảng cách 10 năm này là Trung Quốc. Dưới thời chủ tịch Hồ Cẩm Đào (2003 – 2013) có rất nhiều khác biệt so với Trung Quốc dưới thời Tổng Bí Thư - Chủ tịch Tập Cận Bình. Dưới thời Ông Hồ Cẩm Đào, Trung Quốc chưa đủ mạnh về quân sự và kinh tế, chưa xác quyết chủ quyền đường Lưỡi Bò 9 đoạn, và chưa quân sự hoá quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Và, có lẽ quan trọng hơn cả về mặt chiến lược toàn cầu là chưa có Sáng kiến “Vành đai và Con đường” (BRI, 2013). Nhóm Tứ Cường Kim Cương cũng đã có một bước tiến cụ thể gọi là The Quad Plus (The Quad +) khi Việt Nam, New Zealand và Nam Hàn được mời tham dự thảo luận kế hoạch phòng chống đại dịch COVID-19 vào tháng 3/2021. Trong số các nước khu vực Đông Nam Á, có lẽ Việt Nam gặp nhiều khó khăn để đáp ứng, vì Việt Nam đã công bố theo đuổi chính sách Bốn Không (trước kia gọi là Ba Không). Theo ý tôi, đây là chính sách mà Việt Nam không thể tự do lựa chọn, vì áp lực từ phía Bắc Kinh. Cũng vì lý do đó, Việt Nam chưa dám đồng ý nâng cấp bang giao với Mỹ từ mức “Đối tác Toàn diện” lên mức  “Đối tác Chiến lược”. Trong khi đó, mối bang giao giữa Hà Nội và Bắc Kinh đã ở mức “Đối tác Chiến lược Toàn diện” từ nhiều năm qua. Trong bối cảnh mới của thập niên thứ 3, thế kỷ 21, khu vực Đông Nam Á, nếu không phải là tổ chức ASEAN, vì ASEAN chia rẽ và không có tầm nhìn chiến lược chung, còn có vai trò quan trọng hơn đối với The Quad. Chúng ta có thể nhìn thấy phần nào sự phân biệt giữa khu vực địa lý Đông Nam Á và tổ chức ASEAN, căn cứ vào những sinh hoạt ngoại giao dồn dập từ Washington và New Delhi trong thời gian gần đây. RFI: Nhìn chung, Ấn Độ - Thái Bình Dương là khu vực lý tưởng cho sự đối đầu giữa các quốc gia dân chủ và Trung Quốc nhằm tranh quyền ảnh hưởng lên các quốc gia sở tại. Các quốc gia thành viên của khối ASEAN được hưởng lợi gì từ sự cạnh tranh giữa hai thái cực địa chính trị này? Luật sư - Nhà báo Lưu Tường Quang: Trong ngắn hạn, cuộc thương chiến giữa Washington và Bắc Kinh, đặc biệt là dưới thời tổng thống Donald Trump, có thể tạo cơ hội thuận lợi cho các nước ASEAN. Thuận lợi chính thức và không vi phạm quy luật của Tổ chức Thương Mại Quốc Tế (WTO), đó là sự di chuyển cơ sở công nghệ, nguồn đầu tư từ Trung Quốc sang các nước Đông Nam Á, vì nhân công rẻ hơn và để tránh sự trừng phạt kinh tế của Mỹ. Đồng thời, cũng có các cơ hội thuận lợi không chính thức, thậm chí mang tính bất hợp pháp, đó là khi hàng hoá sản xuất tại Hoa lục được sửa đổi nhãn hiệu và gán nhãn mác xuất xứ tại các nước trung chuyển. Chính phủ Mỹ đã từng phát hiện những trường hợp này và đã có biện pháp chế tài thích hợp. Tuy vậy, đây không phải là lợi nhuận lâu dài. Trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày nay, nền kinh tế thế giới tùy thuộc vào sự phát triển thương mại của nhiều nước, đặc biệt là của Mỹ và Trung Quốc. Nếu vì cuộc thương chiến giữa Washington và Bắc Kinh nói riêng, hay vì cuộc tranh chấp lãnh đạo giữa Mỹ và Hoa Lục, mà sinh hoạt kinh tế tại hai cường bị trì trệ, toàn cầu sẽ bị ảnh hưởng tiêu cực. Tình trạng tốt nhất là nếu cuộc tranh chấp có thể được giải quyết mà không có chiến tranh và trật tự thế giới pháp quyền tồn tại. Có như vậy, các quốc gia Đông Nam Á mới giữ được tình trạng khá tốt đẹp hiện nay, như được thể hiện qua các dữ liệu thống kê. Trong năm 2019, trị giá thương mại hai chiều giữa ASEAN và Hoa Kỳ là 206.3 tỷ Mỹ kim. Trong số này, Mỹ bán cho ASEAN 86.1 tỷ Mỹ kim và nhập siêu từ ASEAN là 120.2 tỷ Mỹ kim. ASEAN là đối tác thương mại lớn thứ 10 của Mỹ. Đối với Trung Quốc, khi ASEAN có quan hệ Hiệp định Thương mại Tự do FTA, trong năm 2020, trị giá giao thương hai chiều là 731.9 tỷ Mỹ kim. Hai bên trở thành đối tác thương mại lớn nhất của nhau, nhưng Bắc Kinh thường là bên nhập siêu. Riêng đối với Việt Nam, giao thương hai chiều với Trung Quốc trong năm 2020 là 100 tỷ Mỹ Kim, mà Việt Nam là nước nhập siêu (mua 65.6 tỷ Mỹ kim từ Trung Quốc). Ngược lại, Việt Nam lợi nhuận nhiều hơn trong giao thương với Mỹ, có trị giá hai chiều là 90 tỷ Mỹ kim, khi Mỹ là nước nhập siêu với 79.6 tỷ Mỹ kim. RFI: Khi đề cập ASEAN, vấn đề biển Đông được coi là một mặt trận gay cấn và lôi kéo nhiều sự quan tâm nhất, khi mà Trung Quốc bất chấp luật pháp quốc tế, trật tự chung của an ninh hàng hải, ngang nhiên xâm lấn, tăng cường các hoạt động quân sự tại đây. Cuộc đối đầu của các khối nước mà dẫn đầu là Mỹ và Trung Quốc diễn ra ngày càng mạnh mẽ và quyết đoán trên vùng biển Đông. Vậy ASEAN thể hiện phản ứng thế nào trước sự xung đột leo thang của các cường quốc bên ngoài khu vực? Luật sư - Nhà báo Lưu Tường Quang: Trên lập trường cơ bản, Bắc Kinh chủ trương giải quyết tranh chấp song phương và không chấp nhận sự can thiệp của bất cứ quốc gia nào ngoài khu vực, cụ thể là Hoa Kỳ. Trong khi đó, quan điểm của Washington là Mỹ có thể làm bất cứ điều gì tại Biển Đông mà luật quốc tế cho phép, kể cả quyền tự do lưu thông hàng hải và hàng không. Nước Anh, nước Pháp (cũng như nước Đức và Ấn Độ) gần đây cũng đã quyết định đưa nhóm tàu chiến hàng không mẫu hạm HMS Queen Elizabeth và Charles de Gaulle đến Biển Đông mà Bắc Kinh đã lên tiếng phản đối. Ngược lại, nhìn chung, ASEAN với tư cách là một tổ chức, đã không có phản ứng chính thức. Nếu chúng ta có thể rút ngắn tiến trình lịch sử rất dài về chủ quyền của Việt Nam tại Hoàng Sa và Trường Sa, thì mốc điểm đương đại quan trọng có thể là Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển (UNCLOS, 1982), mà tất cả các quốc gia có tranh chấp tại Biển Đông đều là thành viên kết ước (ngoại trừ Đài Loan). Phán quyết cụ thể dựa vào UNCLOS là quyết định của Tòa Trọng tài Quốc tế (Permanent Court of Arbitration, PCA) ngày 12/07/2016 trong vụ Philippines kiện Trung Quốc (The Philippines vs The People’s Republic of China). PCA đã bác bỏ lập luận của Bắc Kinh về quyền lịch sử (historic rights) và xác quyết chủ quyền của Bắc Kinh về Đường Lưỡi Bò 9 đoạn là không có cơ sở pháp lý. Tuy phán quyết này là sau cùng, có tính cách cưỡng hành, nhưng Bắc Kinh đã từ chối chấp nhận. Và phán quyết PCA được ủng hộ mạnh mẽ nhất không phải bởi ASEAN, mà từ 4 thành viên của nhóm Tứ Cường Kim Cương. Một diễn tiến khác mà tổ chức ASEAN đã góp phần đáng kể, ít nhất về mặt tiến trình, là cuộc thương thuyết kéo dài nhiều năm với Bắc Kinh về bộ Quy tắc Ứng xử (Code of Conduct, COC) để thay thế cho bản Tuyên bố Ứng xử (Declaration of Conduct, DOC, 2002). Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị loan báo triệu tập phiên họp vào tháng 7/2021, nhưng cho đến nay vẫn chưa thấy tiến triển gì. Trong bối cảnh địa lý chính trị, Ấn Độ - Thái Bình Dương và trong tình trạng căng thẳng giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, 10 nước ASEAN có vẻ không công khai ngả về đại cường nào. Nhưng thực tế, nhất là trong vấn đề Biển Đông, ASEAN là một tổ chức bị chia rẽ. Cam Bốt và Lào ủng hộ lập trường của Bắc Kinh, trong khi Thái Lan và Miến Điện ít nhiều cũng có thiện cảm hơn với Trung Quốc. Cả 4 nước này đều không có tranh chấp tại Biển Đông. Do đó, họ không quan tâm đến tiến trình thương thuyết bộ Quy tắc Ứng xử (Code of Conduct – COC) mà Bắc Kinh đang nắm thế chủ động. Vấn đề cốt lõi nhất là từ quan điểm của Việt Nam, COC phải có tính ràng buộc và áp dụng cho tranh chấp quần đảo Hoàng Sa mà Bắc Kinh đã chiếm đóng bất hợp pháp bằng vũ lực hồi tháng 01/1974 sau một cuộc hải chiến với Việt Nam Cộng Hòa. Tuy nhiên, theo ý tôi, thà không có một COC, hơn là có một COC mà Việt Nam bị mất vĩnh viễn Hoàng Sa và Trường Sa. Tôi không tin một tổ chức ASEAN chia rẽ như hiện nay có thể đạt được một COC thuận lợi cho đất nước Việt Nam. RFI: Theo giới phân tích, trước sự bành trướng bất chấp luật lệ của Trung Quốc và sự trở lại mạnh mẽ của Bộ tứ Kim cương (QUAD), đã xuất hiện làn sóng hoài nghi về tính trung tâm của ASEAN trong khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương. Liệu rằng, một ASEAN còn thể hiện những yếu kém tương đối, thiếu sự đồng nhất và nhất quán giữa các quốc gia thành viên có bảo vệ được cột mốc thành trì trung tâm; trong khi phải chống chọi trước những thách thức lớn như đương đầu ứng phó đại dịch COVID-19 và những hệ lụy của nó, tàn dư của cuộc khủng hoảng chính trị ở Miến Điện, trật tự an ninh hàng hải qua vùng biển Đông, hay vấn đề biến đổi khí hậu? Luật sư - Nhà báo Lưu Tường Quang: Như là một kết luận tạm thời, tôi tin rằng Tổ chức ASEAN sẽ tồn tại khi chứng tỏ khả năng tự diễn tiến để thích nghi với những thay đổi lớn từ năm 1967 đến nay. Tuy nhiên, đề xướng và phát huy vai trò ‘trung tâm’ có thể là một tham vọng quá lớn, nhất là trong bối cảnh trỗi dậy không hòa bình của Trung Quốc.  Có thể là một nghịch lý, dù thiếu vắng tính nhất quán, nhưng ASEAN chưa bị sẻ làm đôi. Từ một tổ chức chống cộng với 5 thành viên ban đầu, 10 thành viên ngày nay rất thực tế. Họ hợp tác với nhau trong phạm vi có thể được, tuy vậy lúc nào cũng sẵn sàng đi theo hướng quyền lợi riêng. Cụ thể, trường hợp Cam Bốt hợp tác quân sự với Bắc Kinh (mặc dù Thủ tướng Hun Sen luôn phủ nhận) tại các quân cảng vùng Sihanoukville ở bờ biển phía Nam; hay nước Lào nhỏ bé xây dựng hàng chục đập thủy điện trên dòng chính sông Mekong; và ASEAN đã không giải quyết được hai cuộc khủng hoảng tại Miến Điện. Ngoài ra, trong vấn đề biến đổi khí hậu hay sách lược đối phó với đại dịch COVID-19, ASEAN cũng có cơ cấu nghiên cứu, phối hợp kế hoạch, nhưng trong thực tế, các nước tự lo cho quyền lợi của chính mình. Những ai lạc quan có thể nghĩ rằng ASEAN vào một lúc nào đó có thể trở thành một Liên Âu thu nhỏ tại Đông Nam Á. Viễn tượng này còn rất xa vời, không những bởi sự khác biệt giữa 10 thành viên về lịch sử, văn hóa, ngôn ngữ, nền kinh tế cạnh tranh thay vì bổ túc cho nhau; mà còn vì áp lực từ cường quốc bên ngoài. Trong thực tế, ASEAN có thể không còn là một tổ chức thuần nhất.  RFI Tiếng Việt cảm ơn Luật sư - Nhà báo Lưu Tường Quang. ********** * Ghi chú: Luật sư - Nhà báo Lưu Tường Quang có mối quan tâm đặc biệt đến các vấn đề chính trị, ngoại giao tại Úc và các nước trong khu vực Châu Á Thái Bình Dương. Ông là cựu Trưởng nhiệm SBS Radio (Head of SBS Radio), một Cơ quan Truyền thông Văn hóa Đa nguyên của Úc Châu.

Tạp chí tiêu điểm - Vai trò trung tâm của ASEAN, đặc biệt ở Biển Đông, chỉ là tham vọng?

Đằng sau nét mặt có vẻ hiền từ là một con « quái thú » chính trị, một chính khách Pháp đã có nhận định như thế. Tập Cận Bình, lên cầm quyền từ năm 2013, sẵn sàng làm tất cả để biến Trung Quốc thành một cường quốc hàng đầu thế giới vào năm 2049, năm kỷ niệm 100 năm ngày thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Đổi lại, xã hội Trung Quốc phải chấp nhận chịu sự giám sát chặt chẽ của đảng Cộng Sản. « Giấc mơ Trung Hoa » : Một sứ mệnh lịch sử ? Nhiệm kỳ của Tập Cận Bình được kiến tạo xung quanh điều được gọi là « Giấc mơ Trung Hoa ». Nhưng sự phát triển kinh tế và chính trị này, trước hết phải bằng con đường chủ nghĩa chuyên chế, nhằm tạo dựng một sự ổn định. Một nhiệm vụ lớn cho đảng Cộng Sản Trung Quốc. Ông François Bougon, tác giả tập sách « Trong suy nghĩ Tập Cận Bình », trên đài Arte cho rằng đây cũng chính là cách để Tập Cận Bình khẳng định lại vai trò và tính chính đáng của đảng Cộng Sản.  « Ông ấy tìm cách xây dựng một tính chính đáng mới cho chế độ cộng sản, vốn dĩ không còn mang tính cách mạng nữa. Người ta không còn ở thời kỳ Mao, giai đoạn mà mục tiêu chính là làm cách mạng thường trực để đi đến chủ nghĩa cộng sản. Ông ấy cũng không có được tính chính đáng của Đặng Tiểu Bình, người cam kết mang lại sự giầu sang cho người dân Trung Quốc. Thế nên, giờ đây, cần phải tìm ra một tính chính đáng mới. Và tính chính đáng mới này, ông ấy đã tìm thấy trong lòng chủ nghĩa dân tộc và do vậy cần phải nâng cao giá trị của tất cả những gì mang lại sự vĩ đại cho đất nước ».  Tập Cận Bình cho rằng giai đoạn « ẩn mình chờ thời » đã qua, Trung Quốc giờ phải đảm trách vai trò lãnh đạo thế giới. Để thực hiện giấc mơ này, cần phải khơi dậy tinh thần dân tộc. Tập Cận Bình không ngừng nhắc lại những giai đoạn lịch sử được cho là « nhục nhã » nhất : Sự sụp đổ của đế chế Trung Hoa, Cuộc chiến thuốc phiện… Thế nên, ở trong nước, Tập Cận Bình vạch hẳn một kế hoạch đại thống nhất đất nước cả trên bình diện lãnh thổ, sắc tộc và hệ tư tưởng. Và « trong giấc mơ Trung Hoa của Tập Cận Bình, đất nước Trung Quốc chỉ có một bản sắc duy nhất, và sẽ không có một sự khác biệt nào. Mọi sự khác biệt là sẽ không được dung thứ », bà Dilnur Reyhan, chủ tịch Viện Duy Ngô Nhĩ tại Châu Âu trên Arte lưu ý.  Và bước đi đầu tiên của sự hợp nhất đó bắt đầu bằng chính sách đồng hóa cưỡng bức sắc dân chính Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương, tiệt trừ phe dân chủ ở Hồng Kông và mơ một ngày nào đó, chiếm lại đảo Đài Loan, trên thực tế độc lập từ năm 1949. Để củng cố quyền lực, Tập Cận Bình mở chiến dịch chống tham nhũng quy mô lớn « đả hổ, diệt ruồi » nhắm vào mọi tầng lớp xã hội. Đây cũng là cơ hội để Tập Cận Bình bắn đi một thông điệp mạnh mẽ cho xã hội Trung Quốc, theo đó, không một sự chệch hướng ý thức hệ nào được dung thứ. Nhờ vào những cuộc thanh trừng lớn như vậy, Trung Quốc đã nhanh chóng nghiêm chỉnh đi theo Tập Cận Bình trong sứ mệnh lịch sử này. Những chiếc bẫy nợ và những con ngựa thành Troy Ở bên ngoài, Tập Cận Bình cho khởi động dự án Những Con đường tơ lụa mới. Đây thật sự là một công cụ kinh tế hữu hiệu giúp Bắc Kinh « tránh né được thế mạnh của Mỹ, và gậm mòn dần những cơ sở hậu thuẫn của phương Tây trên thế giới », theo như quan sát của nhà Trung Quốc học, Jean-Pierre Cabestan, trường đại học Baptiste Hồng Kông.  Trong tầm nhìn dài hạn quan trọng này, Tập Cận Bình có một chiến lược áp dụng cực kỳ « uyển chuyển » tùy theo từng đối tượng hợp tác. Với những nước nghèo, Tập Cận Bình đề xuất cho vay những khoản cần thiết để phát triển cơ sở hạ tầng. Nhưng những đề nghị « đôi bên cùng có lợi », cám dỗ được ít nhất khoảng 60 quốc gia, đôi khi lại là những chiếc bẫy nợ khổng lồ, và cái giá phải trả có thể đi đến mất quyền kiểm soát một phần chủ quyền lãnh thổ. Bài học điển hình là Sri Lanka, đã phải nhượng quyền kiểm soát một cảng biển lớn cho Trung Quốc với một thời hạn là 99 năm. Đến châu Âu, Tập Cận Bình không có cùng một cách tiếp cận, có những bước đi thận trọng vì đó là những nền dân chủ lớn, những quốc gia công nghiệp phát triển. Tập Cận Bình một mặt cho mua lại những cơ sở hạ tầng chiến lược như cảng biển Pirée của Hy Lạp, cảng hàng không dân dụng Toulouse ở Pháp, rồi sau này bán lại và đề nghị nhiều chương trình trao đổi hợp tác trong mọi lĩnh vực. Mặt khác, Tập Cận Bình ra sức thiết lập một mạng lưới chính khách thân Trung Quốc, cho phép phát tán hình ảnh tích cực của đất nước ở phương Tây. Người ta có thể thấy trong số này có các nhân vật như cựu thủ tướng Anh David Cameron, cựu thủ tướng Pháp Jean-Pierre Raffarin...  Thái độ « có vẻ thân thiện » này của Tập Cận Bình, khiến nhiều lãnh đạo châu Âu tranh nhau trải thảm đỏ, gia tăng các cuộc gặp gỡ với Tập Cận Bình nhằm thu hút đầu tư Trung Quốc. Trong chiến lược này, Tập Cận Bình ra sức tìm kiếm « những con ngựa thành Troy », và đó cũng là « những gót chân Achille » châu Âu như Hy Lạp, Hungary, Serbia… Bị phụ thuộc kinh tế vào Trung Quốc, những nước này có nguy cơ bị lệ thuộc cả về chính trị.  Cũng trên đài Arte, ông Stein Ringen, nhà chính trị học trường đại học Oxford, tác giả tập sách « Nhà độc tài hoàn hảo: Trung Quốc thế kỷ 21 » nhận định: « Trung Quốc có thể sử dụng sức mạnh kinh tế của họ để cản trở mọi chỉ trích có liên quan đến chính bản thân chế độ. Thứ mà họ muốn xuất khẩu, chính là tầm ảnh hưởng và điều mà họ muốn có được trước hết, chính là sự im lặng. Họ muốn ngăn chặn mọi bình phẩm khó nghe và chúng ta thừa nhận chính sách đối ngoại của họ. » Không ở đâu, chiến lược gây ảnh hưởng của Bắc Kinh mạnh bằng ở Úc và New Zealand, hai quốc gia thí điểm cho phương pháp xâm nhập những nước dân chủ của Trung Quốc. Chính tại hai nước này, chính sách gây ảnh hưởng của Trung Quốc hoạt động tích cực nhất, từ trong lòng xã hội dân sự, giới doanh nhân, chính khách cho đến cả các trường đại học, theo như giải thích của ông Jean-Pierre Cabestan. « Chiến lược mặt trận thống nhất của đảng Cộng Sản là tìm cách tập hợp xung quanh mục tiêu của mình những lực lượng phi cộng sản bằng cách vô hiệu hóa họ, mua chuộc họ, hay làm cách nào đó biến họ thành những đồng minh khách quan cho mục tiêu cộng sản. Thế nên, Trung Quốc triển khai nhiều phương tiện để tìm cách tác động lên diện mạo chính trị trong lòng những nước khác, các nước đối tác. (...) Trung Quốc thực hiện điều đó bằng cách gây ảnh hưởng lên cộng đồng người Hoa hải ngoại, tài trợ cho các ứng viên nào ủng hộ Trung Quốc ». Châu Phi – châu lục đỏ và Biển Đông, sự đã rồi Nhưng có lẽ chiến lược chinh phục thế giới của Tập Cận Bình gặt hái nhiều thành công nhất chính là tại châu Phi. Hằng năm, Tập Cận Bình đều dành một vòng công du châu lục đen này để đích thân ông quảng bá cho một mô hình chính trị mà Tập Cận Bình gọi là « giải pháp Trung Quốc ». Theo đó, quyền đầu tiên của con người là quyền phát triển kinh tế.  Trong vòng chưa đầy 10 năm, Trung  Quốc đã cho châu lục này vay đến 120 tỷ đô la. Trung Quốc thời Tập Cận Bình là đối tác kinh tế - chính trị với hơn phân nửa số nước châu Phi. Để bảo đảm an ninh cho trao đổi thương mại với châu lục đen này và duy trì sự trường tồn các đầu tư của Trung Quốc, Tập Cận Bình còn bước sang một ngưỡng khác mà không một nhà lãnh đạo tiền nhiệm nào dám vượt qua : Mở một căn cứ quân sự tại Djibouti, một trong những con đường thương mại tấp nập nhất của thế giới. Đây cũng là căn cứ quân sự ở nước ngoài đầu tiên của Trung Quốc.  Trong « giấc mơ Trung Hoa » này, Tập Cận Bình luôn ao ước có một quân đội xếp hàng đầu thế giới. Giống Mao Trạch Đông, ông ấy nghĩ rằng sức mạnh nằm ở đầu họng súng. Kể từ khi lên cầm quyền, Tập Cận Bình liên tiếp biểu dương sức mạnh. Trên quảng trường Thiên An Môn, ông khai màn cho lễ diễu binh hoành tráng nhất mà Trung Quốc chưa từng biết đến.  Để cảnh báo là ông đang bắt kịp, khắc phục sự chậm trễ về công nghệ, năm 2019 ông phô trương những chiếc tên lửa siêu thanh mang tính cách mạng có khả năng tránh được các ra-đa của Mỹ và nhiều loại tên lửa răn đe hạt nhân mới liên lục địa. Chỉ trong vòng 4 năm, Trung Quốc cho lắp ráp một số lượng lớn tầu chiến và tầu ngầm ngang ngửa với hải quân Pháp. Christopher Johnson, cựu chuyên gia phân tích cho CIA, cố vấn về châu Á cho Nhà Trắng phân tích : « Những gì mà chúng ta có thể thấy được chính là năng lực quân đội Trung Quốc ngày càng hoàn thiện, đáng gờm, có tính xâm lăng hơn và ngày càng hướng ngoại hơn. Đây sẽ là một thách thức lớn cho thế giới ». Chính ở phía nam Trung Quốc, trên vùng Biển Đông và Thái Bình Dương mà Tập Cận Bình khẳng định sức mạnh quân sự khi liên tiếp biểu dương thế mạnh quân sự, đối diện với những căn cứ quân sự của Mỹ, hiện diện thường xuyên trong khu vực kể từ sau Đệ Nhị Thế Chiến. Với chính sách « sự đã rồi », Trung Quốc của Tập Cận Bình đang dần dần nuốt trọn biển đảo của các nước láng giềng, gây căng thẳng trong khu vực.  Cuối cùng, với thế mạnh quân sự, Tập Cận Bình giờ sẵn sàng đối đầu với phương Tây trên địa bàn các định chế quốc tế và hướng dẫn một trật tự thế giới mới, khi dựa vào sức ảnh hưởng mới của mình : Thượng đỉnh tổ chức hợp tác an ninh Thượng Hải (OCS), với sự tham dự của Nga, các nước Trung Á, Ấn Độ, Pakistan, và một số đối tác tiềm tàng như Iran, Thổ Nhĩ Kỳ…  Chuyên gia Jean-Pierre Cabestan phân tích : « Chiến lược của Tập Cận Bình để áp đặt một trật tự thế giới mới chính là đi bằng cả hai chân như là Mao đã từng nói đến, nghĩa là một mặt trở thành quốc gia có tầm ảnh hưởng nhiều hơn trong các tổ chức đa phương hiện có và mặt khác, thành lập những tổ chức đa phương mới, phi phương Tây, phỏng theo ý của Trung Quốc và đáp ứng được nhiều hơn cho những lợi ích và các giá trị của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa trên bình diện ý thức hệ. » Tập Cận Bình : « Big Brother » Tập Cận Bình mơ ước áp đặt được mô hình trật tự thế giới mới bất lợi cho châu Âu và Hoa Kỳ. Để thực hiện điều này, ông đề nghị xây dựng một sự thống nhất trên thế giới mà Trung Quốc là tâm lực hút.  Và thế giới của Tập Cận Bình dựa trên một lời hứa chủ đạo : Giầu có thịnh vượng cho tất cả, nhưng đổi lại, để đạt được những mục tiêu trên, toàn bộ xã hội phải đi theo cùng một hướng mà không có đối kháng. Thế giới của Tập Cận Bình là một thế giới mà mọi tầng lĩnh vực xã hội đều đặt dưới sự kiểm soát và truyền thông trước hết phải là tiếng nói của Trung Quốc. Với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, nhất là trí thông minh nhân tạo, và với mật độ camera dầy đặc nhất thế giới, « Anh Cả - Big Brother » Tập Cận Bình giờ có thể theo dõi khắp nơi, biết được « nhất cử, nhất động » của mọi người dân. Và chiếc vòi kiểm duyệt Trung Quốc vẫn có thể vươn xa ra ngoài lãnh thổ, tự do ngôn luận vẫn có thể bị hạn chế. Để kết thúc, xin dẫn lời tổng thống Mỹ Joe Biden : « Tôi biết rõ Tập Cận Bình từ rất lâu. Tôi có thể nói với quý vị rằng ông ấy không có ấy một mẩu xương dân chủ trong người. Nhưng ông ấy là một con người rất rất ma mãnh ! »

Tạp chí tiêu điểm - Trung Quốc: Tập Cận Bình và những chiến lược kiến tạo thế giới

Sử gia Herodote thời Hy Lạp Cổ Đại từng nói rằng « Sông Nil là lộc trời ban cho Ai Cập » và « Ai Cập là viên ngọc quý của sông Nil ». Nhưng món « lộc trời ban » mà Ai Cập ra sức gìn giữ từ hơn hai thế kỷ qua nay có nguy cơ vuột khỏi tầm tay, chỉ vì một nguyên nhân duy nhất : Đập thủy điện đồ sộ « Renaissance », ở thượng nguồn sông Nil Xanh, trên lãnh thổ Ethiopia. Sông Nil, một trong những con sông dài nhất trên thế giới, được hình thành từ hai nhánh sông lớn : Nil Trắng – nhánh phụ lưu dài nhất bắt nguồn từ Burundi và Nil Xanh đến từ hồ Tana, trên cao nguyên Agish Abbay, Ethiopia. Với chiều dài gần 1.500 km, đi qua tám nước, sông Nil Xanh cung cấp đến 80% lưu lượng cho sông Nil. Nước ngọt : Chìa khóa an ninh quốc gia cho Ai Cập và Sudan Những năm gần đây nhánh Nil Xanh trở thành tâm điểm tranh cãi gay gắt giữa ba nước Ai Cập, Sudan và Ethiopia. Năm 2011, Ethiopia dưới thời thủ tướng Meles Zenawi đã quyết định khởi công xây dựng đập thủy điện mang tên Renaissance, cao 145 mét, rộng gần 1.880 cây số vuông, và có sức chứa đến 74 tỷ m3 nước bất chấp những phản đối từ Sudan và nhất là Ai Cập. Một khi hoàn thành, công trình thủy điện này có thể tạo ra 6450MW điện năng. Là quốc gia có khí hậu sa mạc, Ai Cập phụ thuộc nhiều vào sông Nil về nhu cầu nước ngọt. Từ nhiều năm qua, quốc gia này bắt đầu đối mặt với tình trạng khan hiếm nước do biến đổi khí hậu gây ra. Ông Frank Galland, chủ tịch ES2, Văn phòng Thiết kế đồ án tổng hợp và nhà nghiên cứu cộng tác cho Quỹ Nghiên Cứu Chiến Lược trên đài RFI giải thích, đối với chính quyền Cairo, đập giữ nước này là một hiểm họa cho sự sinh tồn, trong bối cảnh Ai Cập đối mặt với tình trạng bùng nổ dân số. « Trên thực tế, 98% nguồn cung nước ngọt cho Ai Cập phụ thuộc nhiều vào sông Nil. 95% người dân Ai Cập sinh sống bên hai bờ sông Nil. Vào lúc cả thế giới bị phong tỏa, Ai Cập đã vượt ngưỡng 100 triệu dân. 60% dân số Ai Cập là những người trẻ, chưa tới 35 tuổi. Tổng thống Sissi thật sự đang phải đối đầu với một quả bom dân số. Thế nên, nước ngọt còn là một vấn đề chủ quyền lãnh thổ, một vấn đề an ninh quốc gia cho Ai Cập. Ngay cả vị tổng thống trước đó, ông Mohamed Morsi, thuộc phe Huynh Đệ Hồi Giáo, từng nhấn mạnh rằng vấn đề đập thủy điện Renaissance còn có thể là một lời tuyên chiến ». Tương tự, Sudan – quốc gia láng giềng sát cạnh của Ethiopia – cũng có cùng mối lo như Ai Cập. Đập thủy điện Renaissance của Ethiopia chỉ cách công trình thủy điện Roseires của Sudan ở hạ lưu 120 km, có quy mô nhỏ hơn hai lần và sức chứa nước chỉ ở mức 7 tỷ m3, ít hơn đến 10 lần so với công trình thủy điện của Addis-Abeba. Với Khartoum, đập thủy điện Roseires là một trong những cột trụ cho nền kinh tế. Gần 2/3 trong tổng số 35,5 triệu dân phụ thuộc vào nguồn điện do Roseires tạo ra. Hồ chứa Roseires còn là nguồn dự trữ nước ngọt quan trọng cho nhiều dự án nông nghiệp hay cho các trạm bơm cung cấp nước ngọt đến tận thủ đô Khartoum. Ngay khi Ethiopia hoàn tất giai đoạn một việc đổ nước vào hồ (3,5 tỷ m3), lượng nước sông Nil đổ vào lãnh thổ Sudan đã bị tụt giảm, khiến chính quyền nước ngày quan ngại. Đập Renaissance : Sự hồi sinh một Ethiopia hùng mạnh Thế nhưng, chính quyền Addis-Abeba xem công trình thủy điện lớn nhất châu Phi, trị giá gần 5 tỷ đô la và được thực hiện với sự hỗ trợ của Trung Quốc, lại là một niềm tự hào dân tộc, một chiếc bệ đỡ cho sự phát triển kinh tế, và có thể cung cấp điện năng cho hai phần ba trong tổng số 115 triệu dân. Là quốc gia châu Phi có tỷ lệ tăng trưởng cao nhất (GDP 8%, số liệu năm 2019), « con Hổ » Ethiopia lại thiếu nguồn năng lượng trong khi mức nhu cầu điện năng tăng đều đặn 30%/năm. Điểm mấu chốt của sự tranh cãi giữa ba nước chính là nhịp độ đổ nước vào hồ chứa. Với sức chứa 74 tỷ m3 nước, Ai Cập và Sudan đề nghị một nhịp độ đổ nước chậm, kéo dài 21 năm. Cairo lo lắng tốc độ đổ nước quá nhanh vào bể chứa khổng lồ này dẫn đến một mức giảm to lớn lưu lượng sông Nil, ảnh hưởng đến hàng triệu người dân, đặc biệt là tầng lớp nông dân vốn đã chịu nhiều thiệt thòi vì cách quản lý nước bất bình đẳng ở tại quốc gia này. Nhưng Ethiopia lại muốn một nhịp độ tích đầy nước chỉ trong vòng 7 năm để có thể nhanh chóng vận hành cỗ máy sản xuất điện. Những bất đồng này kéo dài dai dẳng từ nhiều năm qua bất chấp sự can thiệp của nhiều tổ chức quốc tế, Mỹ, Liên Hiệp Quốc… Căng thẳng còn leo thang gay gắt khi thời gian gần đây chính quyền Addis-Abeba đơn phương hành động khi cho bắt đầu đổ nước vào hồ mà không cần sự đồng thuận. Ngày 19/7/2021, Ethiopia thông báo hoàn thành giai đoạn hai đổ nước vào bể, tức ở mức 13,5/74 tỷ m3 nước và con đập lớn Renaissance giờ đã có thể vận hành để sản xuất điện. Tuy nhiên, ông David Blanchon, giáo sư địa lý, trường đại học Nanterre, trong một chương trình của France Culture (ngày 13/09/2020) từng lưu ý rằng, sự thay đổi về lưu lượng dòng chảy các con sông tại Ai Cập sẽ tương đối ít, bởi vì đã có những con đập tại Sudan (Roseires) và ở Ai Cập (Assouan được xây dựng từ năm 1970), vốn dĩ cũng đã làm điều chỉnh dòng chảy. Tranh cãi về nhịp độ đổ nước chỉ là một cái cớ, vấn đề này còn mang dáng dấp của địa chính trị, một cuộc cạnh tranh giành quyền ảnh hưởng nhằm khẳng định thế mạnh trong khu vực.   Việc chọn tên cho đập thủy điện là « Renaissance – Hồi sinh » cũng không phải là chuyện ngẫu nhiên. Điều này khẳng định rõ sự trở lại của Ethiopia như là một cường quốc khu vực có những đầy đủ các thuộc tính cho đến giờ vẫn còn thiếu : Một Ethiopia hùng mạnh, đóng một vai trò địa chính trị hàng đầu tại ba vùng ảnh hưởng : Hồng Hải, lưu vực sông Nil, và Đông Phi. Ông nói :« Vấn đề là nhịp độ tích đầy nước vào hồ chứa nằm trong khoảng từ 7 – 21 năm, nhưng ở đây, đó chỉ là một cái cớ để lật đổ thế độc quyền kiểm soát lưu vực sông Nil. Ai Cập từng là một cường quốc, mà trước đây người ta hay gọi là cường quốc độc chiếm nước ngọt, khi khẳng định quyền thống trị trên lưu vực sống Nil và dựa vào các hiệp ước năm 1929 và năm 1959. Những hiệp ước này nói rằng Ai Cập có những quyền đối với sông Nil trong khi mà Ethiopia tiến hành một chính sách chống thế bá quyền đó. Ethiopia cho rằng tất cả các nước nằm trên lưu vực sông Nil là phải bình đẳng và Ethiopia có quyền làm chủ những nguồn nước ngay trên lãnh thổ của mình với đập thủy điện này. Đối với Ethiopia, vấn đề là phải khẳng định mình là cường quốc thủy điện, năng lượng, tại phần này của châu lục, nghĩa là vừa với Sudan, Kenya, Ouganda và với việc sản xuất thủy điện này, cần phải khẳng định như là một cường quốc công nghiệp mới trỗi dậy nhờ vào sự hỗ trợ của Trung Quốc. Do đó, ở đây có một bối cảnh chính trị vượt qua cả các vấn đề kỹ thuật là nhịp độ đổ đầy nước vào bể chứa. » Lỗi ở thực dân Anh Quả thật, là một nước ở hạ lưu, chặng cuối cùng của sông Nil trước khi đổ ra Địa Trung Hải, Ai Cập từ hơn hai thế kỷ qua, luôn tìm cách kiểm soát, trực tiếp hay gián tiếp những nguồn nước của sông Nil. Chính vì lý do này mà Mohammed Ali – tổng trấn Ai Cập (giai đoạn 5/1805 – 3/1848), từng đưa quân chiếm đóng Sudan ngay từ đầu thế kỷ XIX. Cũng trong ngần ấy thời gian, Ai Cập không ngừng xác quyết « các quyền lịch sử » đối với sông Nil khi thường xuyên nhắc lại những thỏa thuận khác nhau được ký kết trong các năm 1902, 1929 và 1959, phần lớn dưới thời Anh Quốc còn hiện diện ở châu lục. Những văn bản này trao cho Ai Cập một thế gần như độc quyền kiểm soát việc quản lý và chia sẻ nguồn nước « xanh » quý giá, theo hướng có lợi cho Ai Cập. Những hiệp ước này còn quy định rằng bất kỳ công trình xây dựng nào có thể làm biến đổi dòng chảy của sông Nil đều phải có sự đồng thuận của các nước ở hạ nguồn là Ai Cập và Sudan. Những thỏa thuận mà trong những thập niên cuối thế kỷ XX, Ethiopia nhiều lần đề nghị bãi bỏ nhưng không thành. Đó là chuyện của thế kỷ trước. Nhà địa lý học David Blanchon lưu ý là tình hình địa chính trị của lưu vực sông Nil một thập niên gần đây đã có những thay đổi lớn. Bị phớt lờ hơn hai thế kỷ qua, Ethiopia – nơi xuất phát của khoảng 80% lưu lượng sông Nil – muốn áp đặt một tầm nhìn khác về lưu vực sông Nil và muốn có một cách thức phân chia mới. « Ai Cập hoàn toàn dựa vào những hiệp ước đó, mang lại cho nước này những quyền hạn với một thế ưu việt trên lưu vực sông Nil. Thỏa thuận năm 1959 cho phép Ai Cập sử dụng đến 75% nguồn nước và Sudan là 25%. Nhưng thỏa thuận này được ký kết dưới thời thực dân Anh : Kenya và nhiều nước khác ở Thượng lưu sông Nil Trắng khi ấy còn là thuộc địa Anh. Thế nên, họ phản đối thỏa thuận này và muốn thay thế chúng bằng một thỏa thuận mới trong khuôn khổ Sáng kiến Lưu vực sông Nil. Đương nhiên, trong thỏa thuận mới này sẽ không có những quyền lịch sử của Ai Cập và trong thỏa thuận mới đó, tất cả các nước sẽ được đối xử như nhau. Ethiopia thúc đẩy được các nước thượng nguồn ký kết thỏa thuận nhưng không có Ai Cập và Sudan. » Gió đã đổi chiều ? Giờ đây, Ai Cập mong muốn có một phương thức quản lý mang tính khu vực và một cơ chế để giải quyết các xung đột. Không có được một đồng thuận hợp pháp về những quy định sử dụng nguồn nước từ đập thủy điện Renaissance, đất nước Ai Cập có nguy cơ phải phụ thuộc Ethiopia vào những mùa khô hạn. Sự bất lực này có lẽ sẽ là một dấu hiệu suy yếu của Ai Cập và đây sẽ là một điều khó xử cho tổng thống Al - Sissi. Trước những thất bại của nhiều cuộc đàm phán với Addis-Abeba, Cairo và Khartoum hồi tháng 4/2021 mở một cuộc tập trận chung mang tên « Những người bảo vệ sông Nil », gởi đi một thông điệp rõ ràng đến Ethiopia. Hai nước Ai Cập và Sudan, ngày 25/06 còn ký kết một thỏa thuận mới về hợp tác quân sự. Liệu rằng chiến tranh giữa ba nước có xảy ra hay không ? Về điểm này, nhà nghiên cứu David Blanchon tin chắc là « Không ». « Điều này rất khó xảy ra, bởi vì Ai Cập có lẽ sẽ không có được một sự hậu thuẫn nào nếu như nước này lao vào một cuộc xung đột vũ trang với Ethiopia. Về phần mình, chính quyền Addis – Abeba đã tạo lập một liên minh cả trong khu vực lẫn với Trung Quốc, và thậm chí trong quá trình xây dựng đập, còn có sự tham gia của một doanh nghiệp Ý và tập đoàn Alstom của Pháp, những hãng cung cấp tuốc-bin. Rõ ràng là có một liên minh đủ mạnh để tránh bất kỳ một cuộc xung đột nào. » Và liên minh này của Ethiopia dường như còn được củng cố hơn nữa khi trong phiên họp ngày 07/07/2021, nước Nga của tổng thống Vladimir Putin đột ngột đổi thái độ vào phút chót trong phiên họp Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc, khi chính thức thừa nhận tầm quan trọng của đập thủy điện Renaissance đối với Ethiopia. Động thái này của Matxcơva đi ngược với những tuyên bố nhấn mạnh rằng công trình thủy điện Renaissance không nên có những tác động đối với các nước láng giềng là một điều cần thiết. Và trong cuộc đọ sức này, Ai Cập cùng với Sudan dường như đơn độc và bất lực hơn bao giờ hết trước những chính sách « sự đã rồi » từ Ethiopia. Gió đã đổi chiều rồi chăng ?

Tạp chí tiêu điểm - Đập Renaissance : Vũ khí để Ethiopia lật đổ thế độc quyền của Ai Cập kiểm soát sông Nil Xanh

Trong bối cảnh toàn cầu khi mà cục diện địa chính trị luôn thay đổi và xoay chiều, các mối quan hệ bang giao đều bị chi phối. Đặc biệt, từ khi Trung Quốc mang “giấc mộng Trung Hoa” xâm chiếm thế giới và sử dụng thế mạnh thương mại như một thứ vũ khí chiến lược đã tạo ra những phương cách đối trọng khác nhau giữa các quốc gia cho dù đồng minh hay thân hữu. Không ngoại lệ, New Zealand và Úc tương đồng nhiều mặt, thân thiết trong mối quan hệ, đồng thuận trong các vấn đề chung, và có cùng đối tác thương mại lớn nhất là Trung Quốc song lại bất tương đồng khi tiếp cận vấn đề Bắc Kinh. Nếu như, Canberra nhấn chìm mối quan hệ xuống hố sâu mâu thuẫn bằng sự mạnh mẽ công khai lên án, chặn đứng mưu toan xâm nhập và can thiệp giảm thiểu tầm ảnh hưởng của Bắc Kinh; thì dù nhận biết âm mưu, nhưng để giữ vững mối quan hệ song thương vốn có, Wellington lại đối kháng Bắc Kinh bằng chính sách ngoại giao được cho là uyển chuyển, nhiều màu sắc. Vấn đề này được Luật sư – Nhà báo Lưu Tường Quang(*) phân tích trong cuộc trả lời phỏng vấn đài RFI Tiếng Việt, mời quý vị theo dõi. ********** RFI Tiếng Việt cảm ơn ông đã dành thời gian cho cuộc phỏng vấn. Chúng ta biết, New Zealand là nước lớn thứ hai sau Úc, thuộc châu Đại Dương, sớm có mối quan hệ bang giao thương mại với chính quyền Trung Quốc. Ông có thể cho biết những cột mốc đáng lưu ý trong chiều dài lịch sử mối quan hệ giữa Wellington và Bắc Kinh? Luật sư - Nhà báo Lưu Tường Quang: Là hai quốc gia đã phát triển thuộc châu Đại Dương có nguồn gốc lịch sử và văn hóa tương đồng, vì vậy, chúng ta có thể nói New Zealand và Úc hầu như đồng nhịp trong phát triển mối bang giao với Trung Quốc. Tuy nhiên, New Zealand có tầm nhìn chiến lược của một nước nhỏ, chủ yếu là Vùng Nam Thái Bình Dương và Đông Á. Trong khi, Úc là một cường quốc kinh tế bậc trung, đứng hàng thứ 12 trên thế giới về mặt tổng sản lượng nội địa GDP, và là đồng minh gần gũi hơn với Mỹ, nên có tầm nhìn rộng khắp vùng Ấn Độ - Thái Bình Dương. Điểm chung giữa hai nước là vai trò thiết yếu của Trung Quốc đối với việc phát triển kinh tế của New Zealand và Úc trong hai thập niên đầu của thế kỷ thứ 21, khi Trung Quốc đã và đang trỗi dậy về kinh tế và quân sự. Trong mối bang giao song phương này, một vài cột mốc đáng chú ý nhất, bao gồm Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) mà New Zealand và Trung Quốc đã ký hồi năm 2008. Hiệp ước này vừa được New Zealand và Trung Quốc cải tiến, nâng cấp hồi tháng 01/2021. New Zealand là thành viên đầu tiên của Tổ Chức OECD có một FTA với Trung Quốc. Trong khi, phải đến năm 2014, sau 10 năm thương thuyết, Úc mới đạt được một Hiệp ước FTA với Bắc Kinh. Có thể nói, tiến trình thương thuyết được nhanh hơn vì New Zealand cũng là quốc gia đầu tiên ký kết thỏa hiệp vào năm 1997 nhằm ủng hộ Bắc Kinh gia nhập Tổ Chức Thương mại Thế giới (WTO) và Trung Quốc trở thành hội viên WTO vào tháng 12/2001. Năm 2014, để bang giao được đa dạng hơn từ kinh tế đến an ninh quốc phòng, New Zealand (và Úc) đã nâng cấp quan hệ với Trung Quốc lên mức Đối tác Chiến lược Toàn diện (Comprehensive Strategic Partnership). Đến năm 2017, New Zealand gia nhập sáng kiến “Một vành đai một con đường” (BRI) mà chủ tịch - tổng bí thư Tập Cận Bình đã phát động năm 2013. New Zealand biện minh thế nào khi gia nhập dự án Một vành đai một con đường? Luật sư - Nhà báo Lưu Tường Quang: Thủ tướng Jacinda Ardern xác quyết, cả Trung Quốc và New Zealand đều có lợi. Theo tôi, New Zealand chỉ nhìn từ góc cạnh song phương và không quan tâm đúng mức sự bành trướng của Bắc Kinh về mặt địa lý chính trị toàn cầu. Chính điều này đã làm Bắc Kinh rất hài lòng, vì New Zealand là một quốc gia dân chủ phương Tây đầu tiên gia nhập, trong khi cho đến nay, Úc và Hoa Kỳ vẫn từ chối. Mối quan hệ giữa New Zealand và Úc được khẳng định mật thiết như một gia đình và cả hai nước xem Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất. Ngoài ra, Wellington và Canberra cũng tương đồng trong cách ứng phó khi nhận thấy sự xâm nhập ngày một sâu rộng của Bắc Kinh vào khu láng giềng Nam Thái Bình Dương. Vậy, New Zealand có phương cách hành động như thế nào nhằm đối trọng sự bành trướng của Bắc Kinh trong khu vực này? Luật sư - Nhà báo Lưu Tường Quang: Hợp tác an ninh quốc phòng giữa hai nước đã phát triển sâu đậm và lâu dài hơn thể hiện qua Hiệp ước ANZUS, giữa Hoa Kỳ, Australia và New Zealand được ký vào năm 1951. Trong lĩnh vực hợp tác kinh tế, mãi đến năm 1983, New Zealand và Úc mới ký Hiệp định CER (Closer Economic Relationship) và đồng thời nỗ lực phát triển mối bang giao riêng với Trung Quốc. Kết quả, ngày nay Trung Quốc trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Úc cũng như của New Zealand. Mỗi năm, Trung Quốc mua khoảng 25% hàng hoá và dịch vụ mà New Zealand xuất cảng ra toàn thế giới. Năm 2008, sau khi hai nước ký Hiệp định FTA, trị giá hàng hoá và dịch vụ mà New Zealand đã bán cho Trung Quốc tăng từ 4.4 tỷ đô la NZ lên đến 20.1 tỷ đô la NZ trong năm 2020. Tổng trị giá giao thương hai chiều là 33 tỷ đô la NZ. Rõ ràng, New Zealand đang hưởng tình trạng xuất siêu tốt đẹp, do đó có thể bị nhiều áp lực hơn từ phía Bắc Kinh. Tình trạng tương tự cũng đang xảy ra trong giao thương giữa Bắc Kinh và Canberra.Dù vậy, Bắc Kinh đã không áp lực Wellington mà còn “khen ngợi” chính sách ngoại giao “mềm dẻo” của New Zealand. Đọc thêm: Canberra chặn mưu toan của Bắc Kinh xâm nhập vào Úc Một mặt, Bắc Kinh duy trì quan hệ lãnh đạo cấp cao với New Zealand. Thủ tướng Jacinda Ardern đã chính thức công du Bắc Kinh năm 2019 và được tổng bí thư Tập Cận Bình tiếp đón nồng hậu. Trong khi, từ năm 2018 đến nay, quan hệ từ cấp bộ trưởng đến thủ tướng giữa Trung Quốc và Úc bị “đông lạnh”. Mặt khác, khi Bắc Kinh mở rộng dự án “Một vành đai một con đường” để tạo ảnh hưởng tại Vùng Nam Thái Bình Dương, cả Úc và New Zealand đều phát động chính sách đối trọng. Cụ thể, Úc có phương án “Pacific Step-Up” và New Zealand với sách lược “Pacific Reset” do chính thủ tướng Jacinda Ardern phát động năm 2018. Đọc thêm: Nam Thái Bình Dương: Thế thượng phong sẽ thuộc về Úc hay Trung Quốc? Theo tài liệu bộ Ngoại giao New Zealand, “Pacific Reset” là một chính sách mới nhằm phát huy đối tác, sử dụng quyền lực mềm (kể cả viện trợ phát triển) với các đảo quốc Nam Thái Bình Dương. Tuy New Zealand không nêu đích danh Trung Quốc, nhưng đây là một sách lược để giúp New Zealand duy trì ảnh hưởng tại Nam Thái Bình Dương trước sự xâm nhập của Bắc Kinh. Tầm vóc có thể nhỏ hơn, những mục đích của “Pacific Reset” không khác gì kế hoạch “Pacific Step-Up” của Úc. Bắc Kinh không có phản ứng tiêu cực đối với “Pacific Reset” của New Zealand, ít nhất là một cách công khai. Nhưng lại công khai đả kích “Pacific Step-Up” của Úc như là một phần của chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Đường do Mỹ lãnh đạo. Đây có thể là một phần của chính sách chia để trị của Trung Quốc. Chúng ta có thể nhận thấy, sự khác biệt trong cách tiếp cận các vấn đề liên quan đến Bắc Kinh giữa Wellington và Canberra. Nếu như, Canberra mạnh miệng, thẳng thắn chỉ trích Bắc Kinh trong mọi vấn đề, thì Wellington lại do dự hoặc miễn cưỡng chỉ trích Bắc Kinh trong một số vấn đề chung. Điều này được cho là do bản sắc dân tộc và khái niệm về lợi ích khu vực chứ không phải xuất phát từ nỗi sợ hãi về sự trả đũa kinh tế từ Bắc Kinh. Luận điểm này được hiểu như thế nào, thưa ông? Luật sư - Nhà báo Lưu Tường Quang: Về mặt địa lý tự nhiên, New Zealand là một quốc gia Nam Thái Bình Dương và được che chở bởi Úc, một lục địa lớn hơn gấp bội nối liền Thái Bình Dương với Ấn Độ Dương. Tầm nhìn của New Zealand thu hẹp về mặt địa lý chính trị so với Úc, mặc dù cả hai đều có thể chế truyền thống tự do dân chủ vững chắc và thuộc nhóm các quốc gia phương Tây mà trước Đệ nhị Thế chiến do đế quốc Anh lãnh đạo và sau là Hoa Kỳ. Có lẽ, vì truyền thống chính trị tự do dân chủ mà New Zealand đứng hẳn về phía dân chủ phương Tây trong thế kỷ thứ 20, còn được gọi là Thế kỷ của nước Mỹ. Theo đó, New Zealand đặt nặng vấn đề an ninh quốc phòng của riêng mình và chia sẻ lập trường chung của Thế giới Tự do trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh và sự đe dọa từ Thế giới Cộng sản sau Đệ nhị Thế Chiến. Có thể chứng minh điều này qua hai thí dụ. Thứ nhất, vào năm 1951, Úc, New Zealand và Hoa Kỳ đã ký Hiệp Định ANZUS tại San Francisco nhằm mục đích hợp tác quốc phòng, sau khi chế độ Cộng sản được thiết lập tại Bắc Kinh năm 1949. Cùng năm 1951, Mỹ đã ký hiệp định hợp tác an ninh quốc phòng song phương với Philippines và Nhật Bản. Thứ hai, do mối đe dọa từ Thế giới Cộng sản Quốc tế, đặc biệt từ Bắc Kinh, Tổ chức Liên Phòng Đông Nam Á (SEATO) được thành lập vào năm 1954 do Mỹ lãnh đạo cùng thành viên New Zealand và Úc. Nếu quay về thời điểm lịch sử này, Việt Nam Cộng Hoà, Cam Bốt và Lào, tuy không phải là thành viên nhưng vẫn được Tổ chức SEATO bảo vệ. SEATO không tồn tại lâu và được giải tán vào năm 1977, sau khi Việt Nam Cộng Hòa bị sụp đổ năm 1975. Là một nước nhỏ, New Zealand đôi khi phải uyển chuyển để duy trì độc lập, ngay cả với đồng minh hoặc thân hữu. Thế kỷ thứ 21 là một thế kỷ toàn cầu hóa về mặt kinh tế và thế kỷ đa cực về mặt an ninh quốc phòng. Theo đó, nước Mỹ vẫn là cường quốc số một về mặt kinh tế và quân sự. Nhưng với sự trỗi dậy của Trung Quốc, Hoa Kỳ không còn vị thế độc tôn. Có lẽ, sau khi trở lại với Hiệp định ANZUS, do đó, trên nguyên tắc, được che chở dưới chiếc dù nguyên tử của Mỹ, New Zealand cảm thấy an toàn hơn trong chính sách cải thiện bang giao thương mại với Trung Quốc mà nền kinh tế New Zealand phụ thuộc. Về mặt song phương, New Zealand tin rằng thỏa hiệp nào mà New Zealand có thể đạt được với Bắc Kinh trước những quốc gia khác, New Zealand có thể được nhiều lợi nhuận hơn. Thực tế, điều này hầu như đã được xác minh với Hiệp định FTA 2008 và được nâng cấp vào đầu năm 2021. Trong thời gian thương thuyết nâng cấp Hiệp định FTA 2008, New Zealand đã từ chối ký tên vào bản Thông cáo chung với Mỹ, Úc và vài quốc gia phương Tây khác nhằm kết án Bắc Kinh vi phạm nhân quyền tại Tân Cương và Hồng Kông. New Zealand cũng không đồng ý mở rộng phạm vi hoạt động của nhóm Five Eyes (Năm Đôi Mắt hay Ngũ Nhãn) trong việc thu thập và trao đổi tình báo giữa 5 thành viên là Mỹ, Canada, Vương Quốc Anh, Úc và New Zealand. So với Úc, giao thương giữa Trung Quốc và New Zealand không hoặc chưa gặp trở ngại gì, nên thành viên chính phủ Jacinda Ardern có vẻ bạo miệng hơn đối với đồng nhiệm Úc. Hồi tháng 2/2021, bộ trưởng Thương Mại New Zealand, Damian O'connor đã khuyên người đồng nhiệm Úc, Dan Tehan là nên ‘kính trọng’ và có lời lẽ ngoại giao hơn với Trung Quốc. Tất nhiên, ông Dan Tehan đã không chấp nhận lời khuyên này. Cũng vậy, có vẻ như, thường được ngoại trưởng Vương Nghị tâng bốc, ngoại trưởng New Zealand, Nanaia Mahuta nghĩ rằng New Zealand có thể góp phần hòa giải giữa Bắc Kinh và Canberra. Bên cạnh đó, ngược lại với Úc, khi phát biểu lập trường bang giao với Bắc Kinh, thủ tướng Jacinda Ardern chỉ nói: “có nhiều khác biệt giữa Trung Quốc và New Zealand mà New Zealand không thể hóa giải được”. Ngoài ra, để bảo vệ giao thương tốt đẹp với Trung Quốc, New Zealand chưa tuần tra Biển Đông hoặc đơn phương hoặc hợp tác với Hải quân Mỹ. New Zealand đã hoan nghênh quyết định ngày 16/07/2016 của Tòa án Trọng tài Quốc tế (PCA, The Hague) nhưng không hề nêu đích danh Trung Quốc, cũng chưa bao giờ kêu gọi đích danh Trung Quốc nên tuân thủ quyết định này trong vụ Philippines kiện Trung Quốc về Đường Lưỡi Bò 9 đoạn, khi Trung Quốc là bị đơn thua cuộc. Về lâu dài, theo ông, New Zealand có đủ sức mạnh để một mặt duy trì mối quan hệ song thương tốt đẹp; mặt khác vẫn có thể giữ vững lập trường độc lập, cứng rắn, mạnh mẽ góp tiếng nói chung cùng các đồng minh dân chủ phương Tây khác và Nhật Bản để chống lại một cường quốc bành trướng Trung Quốc? Luật sư - Nhà báo Lưu Tường Quang: New Zealand là một nước nhỏ nên ít khi bị coi là mối đe dọa cho một đối tác nào đó và tất nhiên không thể là mối đe dọa đối với một nước lớn như Trung Quốc. Cho đến nay, New Zealand đã khá thành công trong việc phát triển bang giao với Trung Quốc, nhất là trong lĩnh vực thương mại và kinh tế. Một mặt, có thể vì Bắc Kinh muốn sử dụng New Zealand như một tấm gương mà Úc nên noi theo trong bang giao song phương giữa Canberra và Bắc Kinh. Mặt khác, có thể vì New Zealand theo đuổi một chính sách ngoại giao uyển chuyển có nhiều sắc thái (nuance) và đôi khi ẩn dụ dưới dạng mơ hồ có chủ đích (intended ambiguity). Tuy vậy, đây chỉ là một vế trong bang giao song phương với Trung Quốc. Thực tế, đằng sau bộ mặt thân hữu ấy, các tổ chức tình báo New Zealand cũng rất quan tâm về sự xâm nhập của Bắc Kinh vào sinh hoạt chính trị nội bộ của New Zealand. Học giả nổi tiếng của New Zealand chuyên về vấn đề Trung Quốc, giáo sư tiến sĩ Anne-Marie Brady cũng đồng tình như vậy. Và, chính phủ New Zealand không thể không biết việc này. Để bảo vệ chủ quyền độc lập và quyền lợi quốc gia, theo tôi, New Zealand cần theo đuổi hợp tác đa phương, củng cố tư cách thành viên Hiệp định ANZUS; tiếp tục vai trò trong nhóm Five Eyes; đồng thời là thành viên của Diễn đàn Kinh tế Châu Á Thái Bình Dương (APEC), Hiệp định Tiến bộ và Toàn diện Hợp tác Kinh Tế xuyên Thái Bình Dương (CPTPP hay TPP-11) và Tổ chức RCEP (gồm 10 thành viên ASEAN và 5 đối tác là Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia và New Zealand). Mặc dù, trong tương lai không xa, New Zealand có lẽ không thể được mời gia nhập Nhóm Tứ Cường Kim Cương (The Quad). RFI Tiếng Việt cảm ơn Luật sư - Nhà báo Lưu Tường Quang. [*] Luật sư - Nhà báo Lưu Tường Quang có mối quan tâm đặc biệt đến các vấn đề chính trị, ngoại giao tại Úc và các nước trong khu vực Châu Á-Thái Bình Dương. Ông là cựu Trưởng nhiệm SBS Radio (Head of SBS Radio), một Cơ quan Truyền thông Văn hóa Đa nguyên của Úc Châu.

Tạp chí tiêu điểm - Đối trọng Trung Quốc nhưng vẫn duy trì mối giao thương tốt đẹp: New Zealand đã làm gì?

Năm nay 2021, nước Pháp nối lại truyền thống diễu binh mừng ngày Quốc Khánh 14/07, sau một năm lỡ hẹn vì đại dịch Covid-19. Sự kiện huy động 5.000 quân nhân đến từ các lực lượng quân đội, các học viện quân sự, cùng những màn trình diễn các chiến đấu cơ trên không. Trước những hình ảnh những đội quân hùng hậu, người ta không khỏi tự hỏi : Liệu nước Pháp có thật sự là một cường quốc ? Pháp : Cường quốc địa lý ? Về mặt địa lý, với diện tích 550 ngàn km², Pháp là quốc gia lớn nhất tại châu Âu, nếu không tính Nga và Ukraina. Nước Pháp cũng là một trong số các quốc gia hiếm hoi sở hữu nhiều vùng lãnh thổ ở cả hai bán cầu : Từ Đại Tây Dương, Ấn Độ Dương, Thái Bình Dương đến châu Đại Dương. Việc có được nhiều vùng lãnh thổ hải ngoại đã mang lại cho Pháp một vùng đặc quyền kinh tế lớn thứ hai trên thế giới (10,2 triệu km²), chỉ đứng sau Hoa Kỳ. Ông Alain Coldefy, đô đốc – cựu tổng tư lệnh quân đội Pháp, trên đài truyền hình RTS (Thụy Sĩ) nhìn nhận đây thật sự là một thách thức lớn cho nước Pháp nói chung, và hải quân Pháp nói riêng trong việc bảo vệ chủ quyền, tài nguyên lãnh thổ do thiếu phương tiện và thiện chí chính trị. « Cần phải có các phương tiện hàng hải, không quân, vệ tinh quan sát và trinh thám, rồi sau đó phải có cả các phương tiện can thiệp, kể cả bằng các phương tiện trên bộ mà người ta có thể triển khai để bảo vệ tất cả những vùng không gian lãnh hải bao la đó và cả những nguồn tài nguyên trên mặt nước, dưới nước, ở đáy đại dương và nằm sâu dưới đáy đại dương. Đúng là hiện nay, có một sự thiếu quan tâm rất lớn. Nhìn chung, điều này giống hình ảnh một chiếc két, trong đó có chứa một kho báu và chiếc hộp này thì được mở, ai đi ngang cũng có thể cướp bóc lấy. Chính bản thân chúng tôi phải xác định xem làm sao chúng ta có thể làm tốt hơn, nhưng cần phải có các phương tiện và một quyết tâm chính trị. Cả hai điều này, vốn dĩ có liên quan đến sức mạnh hải quân Pháp, chúng tôi đều thiếu một chút. » Cường quốc hạt nhân và một ngân sách quốc phòng khiêm tốn Dù vậy, vị thế cường quốc của Pháp được khẳng định rõ ở chiếc ghế thành viên thường trực Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc. Và cuộc diễu binh 14/7 truyền thống hàng năm có thể được ví như là một chiếc tủ kính về sức mạnh quân sự của Pháp. Trên thực tế, tại châu Âu, chỉ có Pháp và Anh có một quân đội hoàn chỉnh, có khả năng triển khai tác chiến ngoài lãnh thổ như tại Afghanistan, Syria, Libya, Irak hay tại Sahel… Ngoài ra, khoảng 11 ngàn binh sĩ của Pháp được bố trí thường trực rải rác ở nhiều nơi trên thế giới như tại Litva, Djibouti, Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất, cũng như ở các vùng lãnh thổ hải ngoại Antilles, Guyanne, Mayotte, Réunion, New Caledonia… Nhưng ngân sách dành cho quân đội và các chiến dịch quân sự lại là một con số khá khiêm tốn chỉ hơn 50 tỷ đô la mỗi năm, thua xa Hoa Kỳ (732 tỷ), Trung Quốc (261), Ấn Độ (71,1), Nga (65,1) và Ả Rập Xê Út (61 ,9), song vẫn đứng trước Đức (49,3), Anh (48,7) và Nhật Bản (47,6), theo số liệu của Viện Nghiên Cứu Quốc Tế Hòa Bình – SIPRI về ngân sách quốc phòng các nước năm 2019. Với một ngân sách như vậy, liệu có đủ cho nền quốc phòng nước Pháp ? Ông Alain Coldefy, nhận định như sau: « Mức ngân sách này tương xứng với các năng lực đầu tư của Pháp cho quốc phòng, đây cũng là số tiền mà toàn bộ ngân sách Nhà nước có thể gánh được. Chính mức tối thiểu, mức sàn này còn làm cho tình hình trở nên khó khăn bởi vì có quá nhiều khoản cắt ngân sách kể từ khi bức tường Berlin sụp đổ và giai đoạn tiếp theo là một giai đoạn mà ở đó các mối nguy hiểm không mấy gì rõ ràng theo như cách nhìn của người dân Pháp. » Để khẳng định vị thế của mình, nước Pháp dựa vào năng lực tấn công hạt nhân. Một phần mười ngân sách quốc phòng (tức khoảng 5 tỷ đô la) là dành cho năng lực răn đe hạt nhân. Một tỷ lệ đều đặn cho phép Pháp phát triển các loại vũ khí hạt nhân để trang bị cho tầu ngầm, chiến đấu cơ và phòng thủ trên bộ, bảo đảm sự sinh tồn cho đất nước trước những mối đe dọa ngày càng nhiều và muôn hình vạn trạng, trong một thế giới ngày càng bất định, khó lường. Với khoảng 300 đầu đạn hạt nhân, liệu con số này có hơi quá nhiều khi người ta biết rằng chỉ cần một đầu đạn duy nhất, nước Pháp đã có thể phá hủy Matxcơva và những vùng phụ cận của Nga ? « Pháp là một nước có đến 67 triệu dân, cùng với nhiều cơ sở hạ tầng, tài nguyên. Nếu như các lợi ích sống còn bị tấn công, Pháp sẽ đáp trả bằng cách phá hủy tương xứng với những thiệt hại của Pháp. Chúng tôi không muốn đặt ngưỡng cao hơn, mà cũng không thấp hơn. Đúng là không có một mức độ rõ ràng. Một chiếc tầu ngầm phóng tên lửa hạt nhân như Pháp đang có hiện nay, có sức công phá mạnh hơn 800 lần so với quả bom thả xuống Hiroshima. Nghe qua thấy có vẻ quá lớn nhưng chúng không được sử dụng như là một vũ khí trên chiến trường. Đây là một vũ khí răn đe. » Một nền công nghiệp vũ khí tân tiến Một trong những cột trụ chính giúp Pháp giữ vững vị thế cường quốc phải kể đến ngành công nghiệp quốc phòng. Naval Group với những chiếc tầu ngầm hạt nhân đời mới, Thalès chuyên cung cấp các hệ thống giám sát, hay Dassault với những chiến đấu cơ Rafale hiện đại… đây là những con chim đầu đàn của ngành công nghiệp vũ khí Pháp. Theo bộ Quân Lực, tổng cộng Pháp có khoảng hơn một chục tập đoàn lớn, hơn 4.000 doanh nghiệp vừa và nhỏ, tạo ra khoảng 200 000 lao động trong ngành công nghiệp quốc phòng. Thế mạnh này không chỉ giúp Paris hạn chế sự phụ thuộc vào nước ngoài để trang bị vũ khí, mà còn là một công cụ gây áp lực trên trường quốc tế. Số liệu từ SIPRI cho giai đoạn 2015-2019 cho thấy Pháp là quốc gia xuất khẩu vũ khí đứng hàng thứ ba, với thị phần khá khiêm tốn 7,9%, thua xa Nga (21%) và Mỹ (36%). Nhưng với ông Alain Coldefy, đây thật sự là một niềm tự hào của nước Pháp. Và đây cũng chính là một trong số những công cụ không thể thiếu cho phép Pháp duy trì quyền tự chủ trong các quyết định. « Đương nhiên, người ta không thể nào làm hết tất cả, vào bất cứ lúc nào. Nhưng ngành công nghiệp quốc phòng này, mà nếu không có chúng, sẽ không có phòng vệ, điều này ai cũng biết cả, hiện đang đi đầu về công nghệ trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Chẳng hạn như những chiếc tầu ngầm và hàng không mẫu hạm hạt nhân, trên thế giới chỉ có hai nước là có thể tự sản xuất từ A đến Z, đó là Mỹ và Pháp, những nước thực hiện chúng một cách có hiệu quả. Thế nên, chúng tôi có một nền công nghiệp mà chúng phải đi đầu trên bình diện kỹ thuật và công nghệ. Đó chính là lợi thế chất lượng của chúng tôi so với đối thủ cạnh tranh ». Lợi ích kinh tế, chiến lược trên cả nhân quyền ? Trong 10 năm gần đây, khách hàng chính của ngành công nghiệp vũ khí Pháp là Ấn Độ, Qatar, Ả Rập Xê Út, Ai Cập và Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất. Nước Pháp gần đây cũng nỗ lực hướng vào châu Âu, tìm kiếm nguồn khách hàng thứ 6 như hợp đồng bán cho Bỉ 400 xe bọc thép, chiến đấu cơ Rafale cho Hy Lạp, hay hợp đồng cung cấp 12 chiếc tầu ngầm Suffren – thế hệ tầu ngầm hạt nhân mới nhất – cho Úc. Thế nhưng, khách mua của Pháp không phải lúc nào cũng là những khách hàng có thể đại diện cho hình ảnh của nước Pháp, cũng như không phải là những đồng minh an toàn nhất. Trong số các nước trên, Ả Rập Xê Út và Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất bị cáo buộc có can dự trực tiếp vào xung đột ở Yemen. Điều này ít nhiều cũng làm cho nước Pháp và ngành công nghiệp quân sự bị các tổ chức bảo vệ nhân quyền chỉ trích mạnh mẽ. Về điểm này, ông Alain Coldefy có những giải thích như sau : « Đây là một khó khăn thật sự. Tại Pháp, từ sau Đệ Nhị Thế Chiến, xuất khẩu thiết bị chiến tranh bị cấm. Chính văn phòng thủ tướng chính phủ quyết định tất cả các thương vụ bán vũ khí bất kể đó là một chiếc camera nhìn đêm hay một chiếc tầu chiến, một xe bọc thép… Mỗi lần như vậy, họ phân tích sàng lọc theo các lợi ích kinh tế, chiến lược của Pháp và chất lượng khách hàng. Nhưng có một điều rõ ràng là người ta cố gắng tránh hiện tượng "mua đi bán lại", nghĩa là một khách hàng đáng tin cậy sẽ bán lại cho một khách hàng khác không đáng tin cậy. Giờ chúng ta trong sự cạnh tranh, sản phẩm của chúng tôi cần phải bán được. Giống như trong những lĩnh vực khác, tài chính chẳng hạn, tiền cất trong ngân hàng tại nhiều nước đôi khi chưa hẳn là những đồng tiền sạch ». Một tầm ảnh hưởng đang đà suy thoái Tuy nhiên, sức mạnh quân sự chưa phải là yếu tố duy nhất để khẳng định vị thế cường quốc. Ngoại giao, Kinh tế, Văn hóa, Giáo dục,... nhiều lĩnh vực khác góp phần làm nên thế mạnh siêu cường. Thế nên, Frédéric Charillon, giáo sư các trường đại học về khoa học chính trị trên trang mạng IRIS cho rằng « một cường quốc, chính là phải có một tầm ảnh hưởng. Một mặt, đây chính là khả năng thuyết phục các nước khác thực hiện những gì mà một mình họ không thể làm được. Mặt khác, đó còn là khả năng lôi kéo, nghĩa là tập hợp được một liên minh, một liên quân các nước ở phía sau mình. Đó cũng chính là những gì nước Pháp đang muốn thực hiện ». Về điểm này, giới quan sát đều có chung một nhận định khả năng gây ảnh hưởng của Pháp đang có dấu hiệu thoái trào, dù rằng Paris có trong tay một số công cụ ảnh hưởng khá quan trọng như Tổ chức Quốc tế các nước nói tiếng Pháp, quy tụ 88 nước thành viên và quan sát viên. Pháp cũng có nhiều mối liên minh nằm rải rác ở 132 quốc gia. Tại châu Phi, sự hiện diện nước Pháp vẫn còn ở 17 trong số khoảng 30 quốc gia cựu thuộc địa nhưng tầm ảnh hưởng của Pháp cũng đã bị giảm đi đáng kể vào lúc tại châu lục này ngày càng có nhiều tác nhân mới như Nga, Trung Quốc hay Thổ Nhĩ Kỳ cùng tranh giành ảnh hưởng với Pháp.

Tạp chí tiêu điểm - Pháp có thật sự là một cường quốc ?

Cuộc gặp thượng đỉnh Biden – Putin tại Geneve, Thụy Sĩ, khép lại vòng công du châu Âu của tổng thống Mỹ Joe Biden, kéo dài từ ngày 11-16/06/2021. Mục tiêu cuộc gặp là làm sáng tỏ những bất đồng trong một số hồ sơ và hạ nhiệt căng thẳng. Nhưng theo giới quan sát, « làm thế nào kéo Nga ra khỏi vòng tay của Trung Quốc » mới là mục đích tối hậu. Như dự đoán, cuộc gặp thượng đỉnh Mỹ - Nga đã không có những thông báo bất ngờ nào. Thông cáo chung của Vladimir Putin và Joe Biden sau cuộc họp chỉ vỏn vẹn có một chủ đề : « Đối thoại song phương về ổn định chiến lược ». Nước Nga tìm lại vị thế cường quốc thế giới Kết quả cuộc gặp có thể là khiêm tốn, nhưng chí ít tổng thống Mỹ cũng đã thực hiện được hai điều : Thứ nhất, trấn an các đồng minh châu Âu về vấn đề Nga và thứ hai, sửa chữa những tuyên bố vụng về trong quan hệ với Nga dưới thời tổng thống Barack Obama, theo như giải thích của chuyên gia về quan hệ xuyên Đại Tây Dương, Alexandra de Hoop Scheffer, thuộc tổ chức nghiên cứu, tư vấn của Đức, German Marshall Fund of the United States (GMF) trên đài RFI. « Vào thời điểm đó, tổng thống Obama có những lời lẽ nặng nề nhắm vào ông Putin, đại khái cho rằng "ông chỉ đứng đầu một cường quốc khu vực". Thật chẳng còn gì tệ hơn việc quý vị đến nói với tổng thống Putin là nước Nga chỉ là một cường quốc khu vực. Thế nên, khi mở một cuộc gặp thượng đỉnh với Nga, chính là người ta thừa nhận vị thế cường quốc thế giới của nước này. Trên thực tế, điều đó cho phép tạo ra một địa bàn đối thoại tích cực. (…) Chúng ta thấy rõ có một ván cờ cân bằng chiến lược, giữa một bên là ý muốn của ông Biden, tìm cách tỏ sự khác biệt với người tiền nhiệm, rằng ông có một đường lối cứng rắn với Nga trong nhiều vấn đề, đầu tiên là an ninh mạng, sự can dự của Nga vào cuộc bầu cử tổng thống Mỹ, các vấn đề nhân quyền cũng như là vai trò của Nga tại những khu vực mang tính địa chính trị và bên kia là việc duy trì những kênh ngoại giao công khai. Ở đây chỉ có một vấn đề duy nhất có liên quan đến châu Âu chính là việc kiểm soát vũ khí. » Chiếc bóng Trung Quốc tại Geneve Đây cũng là lĩnh vực duy nhất còn lại mà đôi bên có thể hợp tác. Hiệp ước kiểm soát vũ khí hạt nhân New Start – hiệp ước song phương cuối cùng vẫn còn chưa bị Mỹ xé bỏ – có thể sẽ được triển hạn. Theo giải thích của ông Oleg Kobtzeff, giáo sư ngành địa chính trị trường đại học Mỹ tại Paris (AUP) với báo mạng Nga Sputnik, Nga và Mỹ rất có thể sẽ thiết lập một cơ chế bao gồm các chuyên gia « quân sự và ngoại giao » của hai nước nhằm kiểm soát « những loại vũ khí mới, tinh vi và nguy hiểm ». Tuy nhiên, có một điểm được hầu hết giới chuyên gia đồng chia sẻ : Giống như các cuộc họp G7, NATO và Mỹ - Liên Hiệp Châu Âu trước đó, chiếc bóng Trung Quốc một lần nữa lởn vởn trên thành Geneve. Trong cuộc họp báo, tổng thống Mỹ Joe Biden lại đề cập ngắn gọn đến ông khổng lồ châu Á, khi nói về đường biên giới dài mà Trung Quốc chia sẻ cùng với Nga và nhấn mạnh đến mối đe dọa từ Trung Quốc đối với Nga. Đối với Mỹ, một trong những thách thức lớn là làm cách nào tách rời Nga ra khỏi Trung Quốc. Điều này giải thích vì sao cuộc gặp Nga – Mỹ vừa qua cho một kết quả khiêm tốn như nhận định của ông Martin Quencez, chuyên gia về quan hệ quốc tế, quỹ GMF trên đài RFI. « Đúng là những tiến bộ đó chỉ mang tính biểu tượng, bởi vì điều quan trọng ở đây là đưa ra những lằn ranh đỏ đối với Hoa Kỳ, giải thích rõ quan điểm của chính quyền Biden về quan hệ Nga – Mỹ. Thuật ngữ được sử dụng nhiều lần là "mối quan hệ ổn định và có thể lường trước". Bởi vì ông Biden thật sự muốn tập trung nhiều vào mối quan hệ với Trung Quốc và ông không muốn Nga gây ra chút rắc rối nào ở bên cạnh, đồng thời cản trở Nga can dự vào hồ sơ Trung Quốc ». Nga – Trung : Liên minh tình thế ? Nước Mỹ giờ đây có lẽ chợt nhận ra rằng « thái độ bài Nga dường như đã đi quá đà », như lời nhận xét của ông Pierre Lorrain, nhà báo chuyên về thế giới hậu Xô Viết và Nga với trang mạng Sputnik. Hoa Kỳ và phương Tây giờ cảm thấy lo lắng khi thấy rằng nước Nga của ông Putin mỗi lúc xích lại gần hơn với Trung Quốc kể từ sau khi Liên Xô sụp đổ năm 1991. Quan hệ ngoại giao giữa hai nước nhanh chóng được bình thường hóa khi đôi bên đúc kết một « đối tác chiến lược » năm 1996. Năm năm sau đó, một hiệp ước hữu nghị được ký năm 2001, công bố tầm nhìn chung của hai nước về quan hệ quốc tế. Và sau cùng, Bắc Kinh và Matxcơva quyết định chấm dứt những tranh chấp lãnh thổ trong năm 2004. Theo phân tích của ông Thierry Fortin – cựu sĩ quan, chuyên gia về quốc phòng, an ninh và quan hệ quốc tế, giữa Nga và Trung Quốc có một kiểu « Liên minh khách quan ». Mối liên minh này ngày một được củng cố kể từ sau những cuộc can thiệp quân sự của Mỹ tại Kosovo (1999) và tại Irak (2003). Trước thế bá quyền chính trị đơn phương của Mỹ ngày càng lớn, Nga và Trung Quốc tin rằng cần phải có một đối trọng « không phương Tây » nhằm duy trì một sự cân bằng đa phương và ngăn cản Hoa Kỳ sở hữu thế độc quyền quân sự, kinh tế và văn hóa mà không có đối lập. Thế đối trọng này còn được khẳng định rõ trong việc thành lập Tổ chức Hợp tác Thượng Hải năm 1996, một chương trình hợp tác an ninh, với sự tham gia của Trung Quốc, Nga, các nước vùng Trung Á, Ấn Độ, Pakistan và nhiều nước quan sát viên khác. Đáng lo hơn nữa là tại Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc, Nga thường xuyên dựa vào Trung Quốc để phản đối các dự thảo do Mỹ hay phương Tây đề xuất. Từ năm 2007 đến nay, Bắc Kinh đã bảy lần sử dụng quyền phủ quyết tại Hội Đồng Bảo An và lúc nào cũng đi cùng với Nga. Tương tự, cả hai nước cùng có chung một đường lối trong nhiều hồ sơ quốc tế khác như Iran, Syria hay như khủng bố Hồi giáo quốc tế. Vẫn theo nhận định của ông Thierry Fortin với trang mạng Diploweb, kiểu « liên minh khách quan » này giữa Nga và Mỹ càng được thắt chặt hơn qua việc Matxcơva chỉ định NATO như là một mối họa cho sự toàn vẹn lãnh thổ của Nga và Bắc Kinh xem Mỹ là mối đe dọa cho sự tự do hành động của Trung Quốc, nhất là tại khu vực Biển Đông. Nga – Trung liên thủ : Kịch bản tồi tệ cho Mỹ ? Điều này giải thích vì sao Nga và Trung Quốc tìm cách tạo ra mọi áp lực để ngăn ngừa Hoa Kỳ tiến quá xa trong tham vọng bành trướng như cho mở rộng NATO bằng cách kết nạp thêm nhiều nước Đông Âu hay vùng Balkan và tăng cường các hoạt động quân sự như tập trận hải quân Nga – Trung tại biển Baltic (2017), cuộc tập trận quy mô lớn Vostok tháng 9/2018… Liệu rằng những khác biệt về quan điểm chiến lược giữa ba cường quốc hàng đầu thế giới – Nga, Mỹ và Trung Quốc – có sẽ củng cố hơn nữa mối liên minh khách quan Nga – Trung trong những năm sắp tới ? Phải chăng Matxcơva và Bắc Kinh hiện đang hiệp sức đối đầu Mỹ cùng lúc trên nhiều mặt trận ? Theo chuyên gia Alexandra de Hoop Scheffer, những câu hỏi này tuy chưa có lời đáp, nhưng đang khiến chính quyền Biden lo lắng. « Chính quyền Biden xem liên minh Nga – Trung như là một liên minh chiến lược, được thành lập dựa trên một nền tảng cơ bản : Có cùng tầm nhìn trật tự thế giới và cùng phản đối mạnh mẽ nước Mỹ. Do vậy, ở đây, có thể có một mối lo lắng về một kịch bản tiềm tàng, bởi vì người ta nhận thấy có chút bắt đầu. Theo đó, Nga và Trung Quốc dường như cùng tổ chức các cuộc tập trận giả định, những cuộc tấn công quân sự, trong các khu vực lân cận tương ứng của mình. Cụ thể là Nga với Ukraina, cùng lúc nhiều căng thẳng tại Biển Đông và eo biển Đài Loan. Đây chính là những mối lo của Hoa Kỳ hiện nay, về những kịch bản Nga và Trung Quốc rất có thể liên thủ hành động để làm bất ổn nước Mỹ. Rõ ràng là Nga và Trung Quốc đang trắc nghiệm năng lực của Hoa Kỳ và điều này khiến Washington lo lắng rất nhiều. » Tổng thống Mỹ có lôi kéo được Nga ra khỏi vòng tay Trung Quốc hay không ? Thời gian sẽ cho câu trả lời. Như một sự cười nhạo, mười hai ngày sau cuộc gặp với đồng nhiệm Mỹ, tổng thống Nga Vladimir Putin và chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, trong cuộc họp trực tuyến tuyên bố triển hạn hiệp ước hữu nghị thêm 5 năm nữa. Đây cũng là cuộc gặp thượng đỉnh trực tuyến thứ hai giữa hai nước chỉ trong vòng có 30 ngày. Và như một sự trùng hợp, một báo cáo do Tổ chức South China Sea Strategic Situation Probing Initiative (Sáng kiến Thăm dò Tình hình Chiến lược Biển Đông/SCSPI) công bố gần đây cho biết số phi vụ thám sát trên Biển Đông của Mỹ trong tháng Sáu giảm đến một nửa so với tháng Năm (72 vụ) và chuyển hướng sang Biển Hoa Đông. Tổ chức này giải thích rằng hoạt động quân sự Mỹ giảm hẳn trên Biển Đông được cho là do Nga tập trận quy mô ngoài khơi Hawai hồi tháng Sáu, thu hút một phần lực lượng trinh sát của Mỹ. Các quan chức Nga nói rằng đây là cuộc tập trận lớn nhất tại Thái Bình Dương kể từ thời chiến tranh lạnh. Quan hệ Nga – Phương Tây ngày càng xuống cấp nhất là kể từ sau những căng thẳng về Ukraina năm 2014. Cuộc gặp thượng đỉnh tại Geneve giữa Biden và Putin vẫn chưa cho phép giải tỏa tình thế này. Tờ L’Opinion tự hỏi : « Làm thế nào Nga và Trung Quốc không ngừng tiếp tục xích lại gần nhau trong khi mà Hoa Kỳ và các đồng minh vẫn sẵn sàng tiến hành một chiến lược kềm hãm họ trên trường quốc tế ! »

Tạp chí tiêu điểm - Kịch bản Nga – Trung liên thủ hành động : Một cơn ác mộng cho Mỹ ?

Thời sự quốc tế nổi bật qua lăng kính của RFI

hubhopper

Tạp chí tiêu điểm

hubhopper